Piše: Jusuf Trbić
Kad je, ne tako davno, jednoj osnovnoj školi u sarajevskoj opštini Novi Grad dato ime Mustafe Busuladžića, ustaškog intelektualca iz vremena Drugog svjetskog rata, učinilo se da Bošnjaci malo znaju o sopstvenoj istoriji, pa im se, eto, omakla greška i učinili su ono zbog čega već dugo ( i to s pravom) kritikuju komšije i s jedne i s druge strane. Rehabilitacija fašista i onih koji su podržavali najstrašniju ideologiju u pamćenju svijeta zaista je mračna stranputica savremenog prekrajanja istorije i njenog “prilagođavanja” aktuelnim političkim potrebama, ali i ruganje istorijskom pamćenju, istini, moralu i ljudskoj svijesti koja oblikuje budućnost čovječanstva. Pokazalo se, međutim, da u svemu tome ima malo slučajnosti i da se sve uklapa u opšti trend koji diktiraju klerikalizovani i nacionalizmom opijeni politički ideolozi. Srpski i hrvatski nacionalisti rehabilituju najcrnje fašiste, četnike i ustaše, da bi opravdali velikodržavne projekte koje su zastupali nekad, a to čine i danas. Milošević i Tuđman i njihovi režimi preuzeli su Nedićeve i Pavelićeve ideje o čistim nacionalnim državama i podjeli Bosne na račun Bošnjaka, i do dana današnjeg u tome se ništa bitno nije promijenilo. Drugačiji su samo putevi kojima se ide ka istom cilju. Rehabilitacija četnika i ustaša samo je način da se opravda ono što se, po istom modelu, radilo u ratu protiv Bosne i da se podrži sadašnja politika Beograda i Zagreba prema Bosni i pomogne “rad na terenu” Dodika i Čovića.
Ali, ako je jasno zbog čega nastavljači velikodržavnih imperijalnih programa brišu sopstvenu antifašističku prošlost, teško je naći odgovor na pitanje zašto to rade bošnjački političari i zašto to podržavaju, na ovaj ili onaj način, njihovi vjerski lideri. Zbog čega su iz Sarajeva i drugih gradova s bošnjačkom većinom uklonjeni spomenici istaknutih antifašista, zašto su im oduzete ulice i trgovi, škole i državne ustanove, i zašto se, umjesto njih, pojavljuju oni koji su fašizam podržavali? Mustafa Busuladžić, koji je slavio istrebljenje Jevreja, Husein ef. Đozo, nekadašnji SS oficir i imam Handžar divizije, Aćif efendija, dobitnik Hitlerovog Željeznog križa II reda, Husein Rovčanin, koji je poginuo braneći odstupnicu čuvenom Dražinom majoru Pavlu Đurišiću, najvećem masovnom ubici muslimana i istoriji – svi ti opskurni likovi odjednom su isplivali iz mraka prošlosti. Zašto? Prvi razlog svakako je rigidni antikomunizam na kojem su u naše živote ujahali bošnjački i svi drugi nacionalisti, a drugi je neskrivena mržnja prema ateizmu i svima koji ne dijele isti pogled na svijet. Nacionaliziranje i klerikalizacija Bošnjaka, pod idiotskim geslom “ Kad mogu oni, možemo i mi”, doveli su sve nas na ivicu opstanka. Korak dalje je bilo insistiranje bošnjačkih političara da se Bošnjaci predstave, po svaku cijenu, kao vjerska skupina, “ u svojoj vjeri, na svojoj zemlji”, kao turska braća po majci, i kao dio nekog drugog svijeta, na veliku radost velikosrpskih ideoologa, koji se decenijama trude da ubijede svijet da Bošnjaci jesu samo vjerska skupina, i ništa više. Uz sve to, dakako, ide i isključivost i eliminisanje svih koji iskaču iz “matrice”, tako karakteristične za nacionalističku svijest. Pomenuti saradnici fašista nisu rehabilitovani zbog svog služenja fašizmu, već zbog toga što su bili žrtve komunista. U vulgarnoj optici bošnjačkog nacionalizma govoriti pohvalno o antifašistima, makar da su oni bili vjernici, poput Hamdije Ćemerlića, ili nisu nikad bili članovi Komunističke partije, poput Đede Kecmanovića, znači glorifikovati komunizam, a to znači i ateizam. Idealni tip čovjeka za bošnjačku nacionalističku pamet izgleda ovako : vjernik ( makar i novokomponovani) i politički sljedbenik koji nikad ne postavlja pitanja, žrtva ( stvarna ili umišljena) komunističkih progona, bez obzira na razloge, tip seoskog hodžice koji slijepo slijedi vjerske i političke autoritete, poklonik kulta žrtve, onaj koji razmišlja glavom vođe, ljubitelj bosanskog turbo-folka u muzici, književnosti, politici i opštoj kulturi, pripadnik krda bespovratno izgubljen u vremenskim tjesnacima Srednjeg vijeka, onaj koji pristaje na sve i bez prestanka se divi polupismenim, gramzivim i nesposobnim političkim i vjerskim vođama koji nas, sve zajedno, vuku u dubine svog duhovnog ništavila… Ostalo dopišite sami.
……………….
A bosanska istorija je puna ljudi čiji životi svijetle iznad mraka sadašnjice i koji svima nama mogu da budu putokaz. Jedan od njih je i Hamdija Ćemerlić.
Rođen je u Janji 21. marta 1905. godine u poznatoj i uglednoj porodici. Njegov djed Mehmed-beg Ćemerlić radio je u više mjesta u BiH kao kajmekam, a bio je i gradonačelnik Sarajeva. Ostao je zapamćen kao jedan od organizatora otpora Austro-Ugarskoj, pa je morao da bježi iz Bosne. Pošto mu je imovina u Sarajevu konfiskovana, porodica je došla u Janju, gdje su imali imanje, i tu su nastavili da žive. Imao je sinove Husein-bega i Ahmet-bega, a njegov unuk Muharem-beg, sin Husein-bega, bio je načelnik opštine Janja. Hamdija ili Hamdi-beg Ćemerlić je bio najmlađe dijete Muharem-begovo. Gimnaziju je završio u Sarajevu 1927. godine, a Pravni fakultet u Beogradu 1931. godine. U to vrijeme taj je fakultet bio jedan od najboljih te vrste u Evropi. Nakon toga je završio doktorske studije na Sorboni, 1936. godine, i bio prvi Semberac koji je doktorirao na tom čuvenom univerzitetu.
Kad se vratio u Bosnu, najprije je počeo raditi kao činovnički pripravnik u Banjoj Luci i Sarajevu, a zatim kao profesor na Višoj šerijatsko-teološkoj školi u Sarajevu. Kad je izbio ustanak protiv njemačke okupacije, on se nije dvoumio. Priključio se antifašističkoj borbi i dao svoj veliki doprinos, ne čekajući, kao mnogi, da to drugi učine umjesto nas. Imao je značajnu ulogu u pridobijanju muslimana za narodnooslobodilački pokret i bio jedan od organizatora održavanja skupštine ZAVNOBiH-a. Izabran je za člana Vijeća i Predsjedništva ZAVNOBiH-a, a bio je i član AVNOJ-a i učesnik istorijske sjednice u Jajcu. Nakon oslobođenja, bio je član Privremene narodne skupštine Demokratske Federativne Jugoslavije i jedan od kreatora prvog ustava države. U aprilu 1945. godine postao je ministar pravosuđa u prvoj Vladi BiH, na čijem je čelu bio drugi Semberac, Rodoljub Čolaković, a bio je i inicijator otvaranja Pravnog fakulteta u Sarajevu, prvog fakulteta u poslijeratnoj BiH. Na tom fakultetu on je predavao Ustavo pravo do penzionisanja, 1974. godine, bio je u dva mandata dekan, a biran je i za rektora sarajevskog Univerziteta.
Hamdija Ćemerlić je bio i izuzetno značajan naučni radnik, teoretičar ustavnog prava i političkog sistema, član mnogih značajnih međunarodnih udruženja u svijetu i kod nas, autor brojnih naučnih radova, član jugoslovenske Akademije nauka. Bio je i član Sabora islamske zajednice BiH, Hrvatske i Slovenije, i član i predsjednik Vrhovnog islamskog starješinstva Islamske zajednice SFRJ. Uz to je i punih deset godina predavao na Islamskom teološkom fakultetu. Nosilac je brojnih visokih priznanja, među kojima su : Orden zasluga za narod, Orden za hrabrost, Orden rada, Dvadesetsedmojulska nagrada i Nagrada ZAVNOBiH-a.
Zanimljivo je da on nikada nije bio član Komunističke partije. Kad mu je, kao članu Vlade BiH, postavljen ultimatum : da uđe u Partiju ili da napusti politički rad, on se nije dvoumio ni jednog trenutka. Kako je zabilježio Muhamed Filipović, Hamdija je u razgovoru s Rodoljubom Čolakovićem odbio taj zahtjev, a znao je dobro šta time gubi. Učinio je to mirno i dostojanstveno, kao i uvijek. Njegovo temeljno uvjerenje je bilo da demokratija počiva na različitosti mišljenja, a kruta ideologija uništava misao. Imao je tada i dovoljno lične hrabrosti da učini ono što bi malo ko drugi učinio. Bez ogorčenja, bez ikakvog radikalizma, nastavio je da radi na fakultetu i u Islamskoj zajednici. Kao jedan od utemeljitelja Pravnog fakulteta i ustavnopravne nauke učestovao je u izradi svih temeljnih dokumenata naše ustavnopravne prakse i dao nemjerljiv doprinos radu i razvoju muslimanske zajednice, uprkos brojnim pritiscima. Do kraja života zastupao je poštenu demokratsku, građansku opciju i interese Bosne i Hercegovine, kao državne cjeline, kao temelja nacionalnog identiteta, zastupajući, istovremeno, i pravo svakog čovjeka na lična religijska uvjerenja. I onda kad je to bilo teško, beskompromisno je zastupao stav da su Bošnjaci zaseban narod, a ne religijska skupina, a da je Bosna nacionalni okvir za sve njene građane. Njegov amanet nama jeste višestruk – učenje, obrazovanje, rad, razboritost, ali i karakter, poštenje i odlučnost, kao najvažnije ljudske osobine, i vjernost istini, demokratiji i našoj tradiciji, kulturi i zajedničkom životu sa drugima.
Njegov ugled je bio toliki, da je on, uz ličnu Titovu saglasnost, nakon pada Aleksandra Rankovića, uključen u projekat istraživanja istorije i razvoja bošnjačkog naroda. Rezultat je bio jačanje stanovišta o nacionalnom pitanju Bošnjaka uoči popisa stanovništva 1971. godine, nakon kojeg je prvi put u istoriji ostvareno pravo na izjašnjavanje Muslimana kao zasebnog naroda.
Naučno djelo Hamdije Ćemerlića nije do danas adekvatno istraženo. A on je bio jedan od vrhunskih stručnjaka za ustavno pravo u našoj zemlji, autor 75 značajnih naučnih radova iz te oblasti, priznat u međunarodnim naučnim i stručnim krugovima, univerzitetski profesor, dekan fakulteta i rektor univerziteta, antifašista i borac za demokratiju i nacionalnu samobitnost Bošnjaka. Čini se da ni ljudi u njegovom zavičaju ne znaju dovoljno o čovjeku čiji je značaj u novijoj bošnjačkoj istoriji neprocjenjiv.
……………..
Eto, dakle, čovjeka koji bi, po mnogo čemu, mogao biti uzor svim današnjim generacijama Bošnjaka. Kako je moguće da nikome u Sarajevu nije palo na pamet da školi daju njegovo ime, a da Busuladžića i njemu slične prepuste sudu istorije? Čini mi se da nije teško dati odgovor na ovo pitanje : ovo je vrijeme kad nacionalističke politike, pod ruku sa politiziranom religijom, po svojoj mjeri kroje model novog čovjeka. Čovjeka koji liči na njih. Za sve drugačije, njihova vrata su, bar za sad, zatvorena.
A dokle će tako biti – to ipak ne zavisi od njih, već od nas.