Srbijanska regularna vojska i dobrovoljci, među kojima je bila i četa italijanskih dobrovoljaca “garibaldinaca”, udružena sa lokalnim pobunjenim Srbima, imala je zadatak da napadne na gradsku utvrdu-šarampov sa svih strana.
Osim gradske utvrde sa palisadom i šarampovom, koji se nalazio u samom današnjem centru grada, Osmanlije su u cilju efikasnije odbrane Bijeljine podigle niz manjih fortifikacijskih utvrda i bunkera koji su se nalazili na prilazima gradu. Ove fortice su bile podignute na istočnom i južnom prilazu gradu Bijeljini. Jedna se nalazila na raskršću puteva za Amajlije i Popove, druga je bila u blizini Pučila i pravoslavnog groblja, a treća se nalazila na Golom Brdu. Osim ovih fortica bilo je iskopano i više tranšeja sa bunkerima između Novog Sela i Dvorova. U glavnom, velikom gradskom zemljano–palisadnom utvrđenju-šarampovu bila je smještena glavnina osmanske vojske-nizama koja je branila grad zajedno sa naoružanim bošnjačkim dobrovoljcima iz samoga grada.
Komandant osmanskih trupa u gradu je bio jedan od najboljih oficira u cijelom carstvu Mehmed Ali-paša mušir (maršal), koji je bio konvertit u islam, a koji je rođen u Pruskoj kao Nijemac i čije je pravo ime bilo Ludwig Karl Friedrich Detroit. (Halil Sedes, 1876-1878 Osmanlı-Rus Savaşları Bosna Hersek….). Lokalnu bošnjačku narodnu vojsku ili “bašibozuk” ( paravojne formacije ) su predvodili: Mustajbeg Zaimović, Omer-beg Salihbegović, Avdi-beg Salihbegović, Salih-beg Salihbegović, Ali-beg Pašić, Mehmed-beg Fidahić, Muharem-beg Osmanbegović, Rifat-beg Rifatbegović, Muhamed-beg Preljubović, Ahmet-aga Abdulahagić i Sulejman-aga Grabčanović. Kompletno stanovništvo svih gradskih mahala izvan šarampova je pobjeglo u utvrdu tražeći spas od razularenih četničkih koljača.
Glavnina srpske vojske, koja se kretala od Kovanluka ka gradu, najprije je napala na forticu koja se nalazila raskršću puteva za Amajlije i Popove . Tu su Srbijanci bili uspješno zaustavljeni i razbijeni, pa se veoma mali broj njih probio ka gradu. Zahvaljujući junačkoj odbrani grad Bijeljina nije pao u četničke ruke, napad srbijanske vojske, dobrovoljaca i pobunjenika je bio bezuspješan i odbijen je uz ogromne gubitke napadača. Napad regularne srpske vojske i ustanika je praktično bio zaustavljen još na vanjskim forticama, tako da je veoma mali broj napadača uspio doći do gradskog šarampova i grada Bijeljine. Zapisa i podataka o neposrednom napadu srpskih trupa na gradski šarampov i o njegovom intenzitetu nema, ali postoje nepobitni dokazi da se taj napad stvarno dogodio.
Naime, negdje početkom šezdesetih godina prošloga stoljeća kopana je septička jama u dvorištu osnovne škole “Fadil Jahić –Španac” koja se tada nalazila u samom centru grada, preko puta opštinske zgrade. Jama je kopana neposredno uz nekadašnju ulicu Hamze Hamzića. Na mjestu gdje je kopana ta jama nekada je prolazio jarak bijeljinskog šarampova sa vodom. U iskopanoj jami pronađeni su posmrtni ostaci nekoliko srpskih vojnika sa dijelovima odjeće na kojoj su se mogle uočiti vojničke oznake vojske obrenovićke Knjaževine Srbije. Pored toga, u toj jami je pronađeno i nekoliko pušaka “belginki” kojima je ta vojska bila naoružana. Ovi su vojnici vjerovatno bili ubijeni prilikom pokušaja da pređu preko šarampova i uđu u grad. Mrtvi su pali u jarak sa vodom i potonuli u duboko blato gdje su i ostali njihovi posmrtni ostaci i njihovo naoružanje. (Ja sam lično bio očevidac kada je ta jama bila kopana i kada su ti ostaci bili pronađeni).
Srpski napad na Bijeljinu je bio ponovljen 23. Juna, a u tom napadu su tada aktivno učestvovali i svi pobunjeni semberski Srbi pod komandom četovođe popa Petra Mihailovića. Pobunjeničke čete su napadale Bijeljinu iz pravca Velike Obarske. Regularna srbijanska vojska sa dobrovoljcima napala je iz pravca Bukreša i Galca.
Pored Petra Mihailovića, vođe pobunjenih Srba, isticali su se i : Mićo Nikolić-Čavka, trgovac iz Bijeljine, Simo Katić iz Broca, Jovo Škorić, trgovac iz Bijeljine, a rodom iz Balatuna, Lazar Jevremović-Novaković, trgovac iz Bijeljine, zatim Jovan Mijatović i Jovan Davidović iz Bosanske Krajine, zapravo iz okoline Bosanskog Novog, zatim Jovo Džinić iz Bijeljine, pisar mitropolita Dionisija II, a iz Velike Obarske su bile četovođe: Cvijetin Šović, zvani Ćućo, knez Stevo Ivanović, Vaso Lombić i Vaso Rogozinović. I ovaj napad na grad se neslavno završio, pa su napadači doživjeli totalni poraz. Srbijanska se vojska nakon poraza povukla u paničnom bijegu ka Popovima i rijeci Drini, ostavivši tako dobrovoljce na cjedilu. Toga dana su osmanskim trupama u Bijeljini stigla u pomoć pojačanja iz Brčkog i Tuzle, pa su osmanske snage postale superiornije nad napadačima, a porastao je i moral bošnjačkim braniocima grada i stanovništvu.
Osmanska vojska i branioci grada su izašli iz utvrđenja i napali na preostale dobrovoljce. Glavna bitka između osmanskih i srpskih snaga odigrala se na području današnjeg Galca, u blizini fortice na Golom Brdu. U toj je bitci pobijen najveći dio “dobrovoljaca” iz Srbije i svi “garibaldinci”, italijanski dobrovoljci koji su se borili na strani Srbije. Nakon poraza pod Bijeljinom, većina pobunjenih semberskih Srba je pobacala oružje i u paničnom strahu se razbježala po svojim selima. Ostala je organizovana i naoružana samo jedna mala fanatična grupica pobunjenika predvođenih svojim vjerskim vođama. Oni su se povukli i utvrdili u dva šanca u ataru Velike Obarske, tačnije “u šancu od šljivika Cvijetina Šovića do ćuprije u blizini srpske škole”.
Osmanske trupe i bašibozuk iz grada su vrlo brzo pristigli u ovaj region i opkolili ga sa svih strana. Pobunjenici su pozvani da polože oružje i da se predaju “na vjeru” osmanskim trupama. Sa pobunjenicima pregovore je vodio Muharem-beg Osmanbegović iz Bijeljine, ali oni nisu urodili plodom. Pošto su ustanici odbili turski ultimatum, uslijedio je napad osmanskih trupa i bošnjačkih dobrovoljaca iz Bijeljine na njih. Bitka kod Velike Obarske se desila 23. juna 1876. godine. Od viđenijih ustanika –četnika koji su se tada nazivali i “ustaše” poginuli su: Đoko Laketić iz Broca, Savo Rogozinović, Stevo Ivanović, Vaso Lombić i Vaso Rogozinović iz Velike Obarske. te obor-knez iz Velike Obarske Stevo Ivanović, koji je bio teško ranjen u leđa i ležao je skoro nepokretan na bojnom polju. Subaša Omer-bega Salihbegovića Bajro Dživić i mladi beg Glibanović iz Čelića prišli su da mu pomognu i da ga podignu ali je on na njih zapucao iz puške i obojicu ranio. Od rana koje su tom prilikom zadobili obojica su nešto kasnije preminuli.
Uvidjevši da se ranjeni knez Stevo ne želi predati a niti želi da mu se pomogne, osmanski vojnici su ga streljali. Glavni turski napad na srpsku bojnu liniju pripremili su topovi, što je uticalo da ustanici krenu u povlačenje. Tada je poginuo i vođa pobunjenika, trgovac iz Bijeljine Mićo Nikolić zvani Čavka. Odsječena glava Miće Nikolića –Čavke je kasnije bila nabijena na kolac i javno izložena na glavnoj Janjica-kapiji koja je vodila preko šarampova u bijeljinsku palanku. Pored njegove glave na tabiji Janjica-kapije je bilo izloženo još desetak glava ostalih pobunjeničkih vođa. Janjica-kapija se nalazila tačno preko puta ulaza u današnju bijeljinsku Zelenu pijacu. Bitke i okršaji u okolini Bijeljine poznate su i ustanicima iz “južnobosanskog ustanka”. Bitku kod Bijeljine pominje u svome “Životopisu” vojvoda Pero Kreco, saborac Goluba Babića i Petra Mrkonjića, u kontekstu trgovine sa jednim ustanikom Krajišnikom koji je ostavio kosti pod Bijeljinom:
“Ja ujagmio (ukrao) novo sedlo konjsko, te ga dam Peri Banjcu za 2 dukata i do danas mi nije platio, jer je 1876-te isti poginuo na Bijeljini. To mi je moj brat Dimitrije Kreco pripovjedao da je isti Pero ostao kod džamije s polja u Bijeljini”.
Ovaj nam zapis svjedoči kako su se četnici u toj bitci proveli. Osmanske snage bi u ovim borbama odnijele i veću pobjedu nad pobunjenim Srbima da nisu podijelile snage. Dio osmanskih trupa pod komandom majora Hivzi-bega Đumišića, kao i dio lokalnog bašibozuka bili su poslani u Raču da preuzmu vojni materijal i hranu za vojsku, koji su parobrodom stigli rijekom Savom u račansku luku. Srpski četnici su Hivzi-bega i njegovu pratnju propustili, a onda su ih napali dok su se vraćali. Napad iz zasjede na jedinicu pod komandom majora Hivzi-bega Đumišića odigrao se 24. juna 1876. u Balatunu kod vode Sušice. U boju protiv Hivzi-bega učestvovali su ostaci razbijenih srbijanskih trupa koje su se povlačile, kao i srpski ustanici-četnici iz Međaša i Trnjaka. Hivzi-beg se u ovoj borbi junački držao, ali je izgubio kontrolu nad svojim vojnicima, posebno bašibozukom, koji je pred nadmoćnim neprijateljem pobjegao prema selima Dazdarevo i Triješnici. Na kraju je nakon krvave bitke i sam Hivzi-beg junački poginuo kao šehid. Bošnjaci Bijeljine kao i njegova familija iz Banjaluke poslije okupacije 1879. godine podigli su mu turbe u selu Trnjaci, na mjestu gde je i poginuo. Kasnije, 1961 godine, komunističke vlasti grada Bijeljine su dale uništiti ovo turbe.
U borbama protiv pobunjenih Srba-četnika u severoistočnoj Bosni, naročito Semberiji, vidno mesto zauzima i boj kod Dragaljevca (na 16. kilometru od Bijeljine prema Brčkom), tačnije – kod kuće seljaka Zarije Višnjevčevića. Tu je brojniju, dobro obučenu i bolje naoružanu tursku vojsku sa svojim odredom u zasjedi sačekao pop Cvijetin Mićić. U kraćoj ali krvavoj bitci koja se odigrala 3. jula 1876. Godine, pobunjenici su doživjeli katastrofalan poraz . Pop Cvijetin je u toj bitci i sam poginuo. Njegova odsječena glava je nakon bitke bila tri dana izložena u Brčkom, dok je nije otkupio austrijski konzul, Srbin iz Like, Omčikus. Glava popa Cvijetina Mićića bila je sahranjena u groblju u Brčkom, a tijelo na mjestu njegove pogibije. Posmrtni ostaci popa Mićića su kasnije, na inicijativu Nikole Škorića, paroha vršanskog, preneseni i sahranjeni kod vršanske crkve.
Takođe je osmanska vojska vodila veliku bitku sa regularnom srbijanskom vojskom koja je provalila u Bosnu i utvrdila se u blizini Rače. O ovome su jula 1876. pisale novine “Bosna” koje su izlazile u Sarajevu. Evo tog teksta u cjelini:
“Jutros u jedanaest sahata krenuli su iz Bijeljine miriliva Mustafa Dželaludin-paša i Salih-Zići paša sa sedam tabora carske vojske, tri buljuka konjanika, osam topova i dvije tisuće pomoćne vojske u dva odjeljenja protiv srbijanske vojske koja se nalazi u fortifikacijama, koje su načinili u Rači prema Bijeljini. Telegrafskom depešom od strane mutesarifa zvorničkog sandžaka sada došavšom, javlja se da je carska vojska u žestokoj borbi koja četiri sahata traje, oduzela od Srbijanaca četiri fortifikacije i četiri topa, i da je neprijateljska vojska razbijena i povukla se u unutrašnjost ostrva Adica zvanoga, na koje je u početku prešla, i carska redovna i pomoćna vojska goneči ih došla je do kraja ostrva i jednako sipa granate. Ova pobjeda kao velika pomoć Boga i proroka zasada se odmah javlja i ako Bog da naskoro će se rezultat ove borbe javiti.”
U drugoj polovini 1876. godine Semberija je zapamtila mnoge bojeve koji su se odigrali između turske regularne vojske i bošnjačkog bašibozuka, na jednoj strani, i srpskih pobunjenika-četnika. Osim navedenih većih bitaka odigralo se i nekoliko manjih : kod Vrela u Batkoviću, na Dašnici, u Poloju u Crnjelovu, na Poljani u Crnjelovu, u Batkoviću kod kuća Birčakovića, kod Tomaševca i u Svinjarevcu- današnjem Ostojićevu. Pobunjenim semberskim Srbima “pomagali” su i odredi iz Srbije, slično kao i u kasnijem ratu, kojeg su potomci ovih pobunjenika vodili u genocidnom ratu protiv Bošnjaka Bijeljine 1992. Godine. Kada je došlo do poraza glavnine vojske knjaževine Srbije na bojištu u dolini Morave, kod mjesta Đunisa u jesen 1876. godine, dobrovoljci i regularna srbijanska vojska povukli su se iz Bosne preko Drine u Srbiju, ostavivši prekodrinsku “braću” na cjedilu. Zbog avanturističke politike vođstva iz Beograda i moguće turske osvete, srpsko stanovništvo Semberije je nakon ovog rata bilo primorano da se dijelom iseli u Srbiju i u Srem. Izbjegli su se na svoja ognjišta vratili tek posle K&K okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine.
Bijeljina, izgled grada iz 1879.godine
Epilog borbi za Bijeljinu 1876. godine
Zamišljeni i dobro isplanirani prodor srpske vojske preko Istočne Bosne, Semberije i Posavine ka pobunjenim i oslobođenim teritorijama na zapadu, osujećen je u začetku. Velikosrpski projekat u periodu 1875-1876. godine je doživio potpuni fijasko. Srpskoj vojsci nisu mnogo pomogli ni lokalni dobrovoljci –semberski četnici. Istoričari ustanka objašnjenje nalaze u činjenici da su gusto zbijene i uvek ratoborno raspoložene bošnjačko-muslimanske mase Semberije i Bosanske Posavine bile u stanju da kod Bijeljine poraze drinski korpus generala Alimpića 1876., te da nekoliko godina kasnije razbiju elitnu austrijsku 20. diviziju pod komandom Saparia 1878. godine u bitci kod Donje Tuzle.
Bijeljinski Bošnjaci i njihovo plemstvo su 1876. godine bili u stanju da sa lakoćom i u začetku uguše svaki pokret svoje raje.
Piše : Saud Grabčanović