Piše: Saud Grabčanović
Doseljavanje Jevreja Aškenaza u Bijeljinu
Nakon okupacije 1878. godine, počeli su se u Bijeljinu naseljavati i njemački Jevreji, tzv. Aškenazi. To su bili isključivo trgovci, sa jakim kapitalom i dobrim trgovačkim vezama sa ostalim dijelom Monarhije, tako da su u Bijeljini vrlo brzo preuzeli vodeće pozicije u trgovini. Oko 1890. godine doselio se Gabor Grinfeld, a oko 1895. godine Arpad Weill (Vajl), a nešto kasnije Wilhelm Schwitzer. Grinfeld i Schwitzer su bili manufakturisti, a Vajl veletrgovac špecerajem. (Mustafa Grabčanović, Bijeljina i Bijeljinci, Tuzla 2006, str173.)
Kasnije se u grad doseljavaju jevrejske porodice Kaff, Malz,Volah, Vajs, Fircezer i dr. Iako su i oni bili Aškenazi Jevreji, značajno su se razlikovali od svojih sunarodnika Sefarda prema izgledu, nošnji, običajima, hrani, a njihov jezik je jidiš. Aškenazi su se brzo snašli u Bijeljini, gdje su se pretežno bavili trgovinom. Jevrejska zajednica u Bijeljini je sa njihovim dolaskom znatno porasla. Prema zvaničnim podacima popisa iz 1910.godine u Bijeljini je živjelo ukupno 429. Jevreja, među njima je bilo 389 Sefarda, ostalo su bili Aškenazi. (lijas Hadžibegović, Bosanskohercegovački gradovi na razmeđu 19. i 20. stoljeća, Sarajevo 1991, str. 22-23.)
Jevreji Aškenazi su bili puno kulturniji i školovniji, kao i imućniji i preduzimljiviji od Sefarda, te je između ove dvije jevrejske skupine u početku vladao veliki rivalitet u gradu. Osim velike razlike u nivou bogatstva i kulture između Aškenaza i Sefarda, postojale su i izvjesne razlike u vjerskoj liturgiji i načinu molitve, kao i obliku i strukturi njihovih hramova. Između ranije naseljenih Jevreja Sefarda, porijeklom iz Španije i novonaseljenih Aškenaza, porijeklom iz zapadnoevropskih zemalja, dugo su vremena bili zategnuti odnosi. Nešto zbog vjerskog puritanstva, a još više iz trgovačkih konkurentskih razloga, Sefardi nisu podnosili Aškenaze, tako da su jedno vrijeme imali odvojene vjerske škole, sveštenike i bogosluženje. (Mustafa Grabčanović, Bijeljina i Bijeljinci, Tuzla 2006, str173.). Zapisano je da je rivalitet između dvije jevrejske skupine u našem gradu u početku bio tako veliki da su imali zasebne bogomolje, dvije vjerske škole i dva rabina! Ova međusobna netrpeljivost između jevrejskih skupina u gradu bila je ublažena stvaranjem Jevrejske opštine i izgradnjom zajedničke sinagoge u gradu, gdje su obavljali zajedničku molitvu pod vođstvom svojih rabina.
Aškenazi Jevreji su bili veoma jaki trgovci, te su ubrzo sa svojim trgovinama zaposjeli sva najbolja mjesta u užem centru grada. Ubrzo nakon doseljenja u Bijeljinu, Aškenazi su počeli graditi velike i moderne kuće u gradu, najviše oko tadašnje glavne gradske ulice koj se zvala Wilmastrasse, to je ulica koja danas vodi od opštinske zgrade ka autobuskoj stanici. Ova je ulica nastala nakon okupacije iz 1878. godine, kada je bio porušen i zatrpan gradski šarampov koji se nalazio u centru grada. Prvi koji je u toj ulici podigao svoju kuću bio je čuveni bijeljinski trgovac Arpad Vail (Weill). Ta je kuća podignuta početkom dvadesetog vijeka, a nalazila se između Gradske vijećnice i tadašnje Landes banke na uglu. Trgovac Vilhelm Švicer (Wilhelm Schwitzer) je 1910. godine podigao veoma lijepu kuću koja i danas postoji, a nalazi se iza zgrade današnje bijeljinske Pošte u bočnoj ulici. U toj se kući godinama nalazila poznata Malovića mesara. Odmah iza te kuće bijeljinski su Jevreji podigli zgradu svoje opštine koja takođe danas postoji, ali je u veoma lošem stanju. Jevreji Aškenazi su izgradili i niz kuća u desnoj bočnoj ulici koja od opštinske zgrade i doma kulture vodi ka gradskom parku. Do Drugog svjetskog rata oni su toj ulici predstavljali apsolutnu većinu stanovnika. Aškenazi Jevreji su takođe gradili svoje kuće i na današnjem gradskom trgu, jedna kuća koju su sagradili Aškenazi Jevreji nalazi se pored današnje Robne kuće.
U periodu austrougarske uprave Jevreji zauzimaju ključne pozicije u trgovini poljoprivrednim proizvodima i u manufakturi u gradu Bijeljini. Najpoznatije trgovačke firme bile su u vlasništvu Baruh Zadika, Finci Avrama, Papo Haima, Papo Leže, Grinfeld Gabora, Vajs Arpada, Švicer Vilima, Papo Moske i Male Davida. (Bosnischer Bote iz 1914 godine).
(nastaviće se)
