Piše: Saud Grabčanović
Jevrejska kulturna, sportska i vjerska udruženja, društveni život
Poslije Prvog svjetskog rata Jevrejska zajednica u Bijeljini je po veličini bila treća u BiH. Bijeljinski Jevreji su, bogateći sebe, bogatili i naš grad. Inače je odlika ovoga neobičnoga naroda da je uvijek bio spreman za integraciju sa sredinom u koju bi došao da živi. Jevreji su oduvijek bili veoma pobožni i privrženi svojoj religiji, pa su, zahvaljujući tome, uspjeli vijekovima sačuvati svoj identitet, kulturu i običaje. Njihove male zajednice u dijaspori su bile veoma dobro organizirane i povezane, te je među Jevrejima uvijek postojalo čvrsto jedinstvo. Jevreji su uvijek prihvatali i poštovali zakone i običaje većinskog naroda sa kojim su živjeli. Ubrzo nakon dolaska u naš grad dolaze do izražaja sve gore navedene osobine Jevreja, oni su se odmah uključili u sve društvene tokove u gradu. U našem gradu oni su radili kao ljekari, profesori, učitelji, zanatlije, trgovci, zemljoposjednici, akcionari, članovi vatrogasnog društva, donatori, članovi gradske uprave, kulturnih i sportskih društava. Pored posla kojim su se bavili oni su željeli sebi oplemeniti svakodnevicu, pa su tako u gradu organizovali javne zabave, priredbe, svečanosti i predavanja, a bavili su se i kulturom i prosvjetom.
Posebnu ulogu u životu Jevreja u gradu Bijeljini imala je Jevrejska opština, koja je bila osnovana oko 1890.godine. Prvi predsjednik Jevrejske opštine je bio Avram Levi, a od 1914. godine predsjednik je bio rabin Zadik Baruh. Jevrejska opština je imala svoje pogrebno društvo kao i više različitih udruženja: Omladinsko sportsko društvo, Dobrotvorno udruženje „Hased šel emet“ ( Mudrost), Humanitarno društvo „Ezrat holim“ ( Pomoć bolesnima-hizmet), Kulturno društvo „La benevolencija“, Jevrejsko pjevačko društvo „Hazmire“ i Žensko dobrotvorno društvo osnovano 1935.godine.
Jevrejsko prosvjetno-kulturno udruženje „La Benovolencija“ je posebno bilo poznato po svojoj prosvjetnoj djelatnosti na širenju pismenosti kod Jevreja. Njen ogranak u Bijeljini je imao i svoju biblioteku. Zahvaljujući radu ovog udruženja kod Jevreja u BiH je 1929. godine zabilježena pismenost od 72,65% a u isto vrijeme je pismenost kod ostale tri konfesije u BiH bila daleko od tog procenta. Pismenih je u BiH kod ostalih konfesija tada bilo : muslimana 12% , pravoslavaca 17% i katolika 28.% !
Jevreji se nisu bavili samo svojim poslovima i stvaranjem materijalnog i finansijskog bogatstva, nego su se bavili i društvenim odnosima u našem gradu. Bijeljinski Jevreji su, pored poslova kojima su se bavili, u slobodnom vremenu razvijali sve sfere građanskog života: kulturu, obrazovanje, tradiciju, zabavu, sport, humanitarni rad… Imali su svoju biblioteku pri sinagogi, ali su donacijama u knjigama pomagali i rad gradske biblioteke FilipVišnjić.
Bijeljinski Jevreji su aktivno učestvovali i u radu pozorišta „Scena“. Pored toga, Jevreji su se isticali u novom obliku kulturno-zabavnog života koji se počeo razvijati krajem austrougarske vladavine, filmu i filmskim predstavama. Braća Semo su od 1919. do 1930. godine bili vlasnici prvog modernog kina u Bijeljini koje je nosilo ime „Edison“. Nakon 1930. godine ovo je kino bilo prodato, a jedan od njegovih novih vlasnika je bio Albanac Franjo Berdica. Sličnu ulogu kao pozorište i kino u gradu imao je i hotel „Evropa“ vlasništvo Rifke Alkalaj.
U prosvjetno-kulturnom i drušvenom životu u Bijeljini do Drugog svjetskog rata posebno su se isticale porodice: Malz, Levi, Papo, Altarac, Kabiljo, Kalderon i Hajron. Jevreji su bili članovi mnogih volonterskih –amaterskih udruženja u gradu, a neki su bili izabirani i za njihove čelnike. Tako je Jevrej Maks Grinfeld bio predsjednik Dobrovoljnog vatrogasnog društva u Bijeljini od 1936. do 1941. godine. Osim toga, Maks je kao izvrstan violinista i dirigent i do rata je djelovao i u Jevrejskom pjevačkom društvu „Hazimre“.
(nastaviće se)
