Piše: Saud Grabčanović
Špijuniranje,optužbe za pripadnost IB-u i hapšenje Abdulaha Pjanića
Rezolucija Informbiroa koja je objavljena 28. juna 1948.godine i kojom je započeo ideološki sukob i razlaz između KPJ i Kominforma, tačnije sukob između Tita i Staljina, Abdulaha Pjanića je zatekao na funkciji predsjednika opštine i sreza Bijeljina. Kasniji događaji u narednim godinama pokazali su da su ova Rezolucija i njene poslijedice imali presudni značaj u njegovom životu sa vrlo pogubnim epilogom! Nakon objave Rezolucije IB-a postojale su realne mogućnosti da ideološki rat između SSSR-a i Jugoslavije preraste u oružani, da dođe do vojne intervencije Istočnog bloka sa ciljem rušenja Tita i njegovih sljedbenika. Tadašnje rukovodstvo KPJ na čelu sa Titom zahvatio je paranoični strah. Odmah nakon Rezolucije IB-a održan je vanredni V Kongres KPJ, nakon kojeg je provedena „diferencijacija“ među članstvom Partije. U toku i odmah nakon tog kongresa u Komunističkoj partiji Jugoslavije je provedeno izjašnjavanje o rezoluciji IB-a – ko je za Rezoluciju i Staljina, a ko je za Tita i KPJ. Mnogi komunisti, posebno oni starog kova, a najviše komunista iz Srbije i Crne Gore, stalo je na stranu SSSR-a i Staljina i podržalo rezoluciju. Svi su oni odmah bili proglašeni tzv. „IB-ovcima“, pristalicama SSSR-a i Staljina, kao i izdajnicima naroda i države, koji predstavljaju „opasnost za jugoslovensku revoluciju“. Pod tim optužbama IB-ovci su bili izvrgnuti nadzoru i hapšenjima, te su bili slati na “prevaspitavanje” u logor na Golom otoku.
Ovo je rezultiralo hapšenjem mnogih nevinih ljudi, koji su bili krivo ili lažno optuženi. Posebno „sumnjivi“, bez obzira nato kako su se izjasnili, bili su stari komunisti kao što je bio i Abdulah Pjanić, koji su ranije boravili u SSSR-u i tamo bili primljeni u KPSS-a. Tadašnji „šef“ UDB-e Aleksandar Ranković je na VI kongresu KPJ održanom u novembru 1952. godine u svom ekspozeu naveo da je čak trećina onih koji su bili uhapšeni pod optužbom da su IB-ovci bila nevina ! Tako su mnogi nevino optuženi bili godinama zatočeni na Golom otoku, a da ni sami nisu znali zašto. Ispitivani su i pri tom maltretirani i nemilosrdno premlaćivani u cilju iznude „priznanja“ za nešto za što uopšte nisu bili krivi!.
Nakon V kongresa KPJ, početkom avgusta 1948. godine, održani su sastanci Sreskog i Opštinskog komiteta KPJ za Bijeljinu, na kojem se članstvo pojedinačno i javno izjašnjavalo na čiju „stranu“ želi stati, jesu li za Rezoluciju IB-a i Staljina ili podržavaju zaključke V kongresa KPJ, partijsku liniju i Tita. Abdulah Pjanić je pri svom izjašnjavanju podržao partijsku liniju KPJ i Tita, ali je izrazio i svoje rezerve po pitanju sukoba KPJ sa Kominformom i drugom Staljinom. On se, kao stari komunista, zalagao da se taj ideološki sukob između dvije partije što prije „izgladi“, jer, po njemu, to što se dešava je nesporazum koji samo slabi jedinstvo svjetskog radničkog pokreta i šteti mu, a godi samo zapadnim imperijalistima. Ovakav njegov stav je odmah protumačen kao kolebanje, što je u to vrijeme smatrano latentnom podrškom Rezoluciji IB-a. ( Svjedočenje autoru pok. Svetolika Gospića-Brke)
U Abdulahovu stvarnu lojalnost Titu i partiji se nakon te sjednice počelo sumnjati. UDB-a bijeljinskog sreza je odmah Abdulaha stavila na tajnu listu za praćenje i odredila svoje agente sa pseudonimima Škoro i Čengela, kao i doušnika Č. Kostića, koji je radio kao opančar u Janjica čaršiji u neposrednoj blizini Abdulahove sajdžiske radnje, čiji je zadatak bio da Abdulaha „prate u stopu“. Lukavi i iskusni Abdulah, stari komunistički ilegalac i „lisac“, odmah je uočio opasnost, pa je bio veoma oprezan u kontaktima sa ljudima u gradu, kao i na radnom mjestu u Opštini Bijeljina. Praćenje Abdulaha od strane ovih lica u periodu od godinu dana nije dalo nikakvih konkretnih rezultata koji bi dokazali njegovo IB-ovsko opredjeljenje. Zbog toga je UDB-a krajem 1949. godine pronašla svoje „specijalno“ rješenje. Za praćenje i špijuniranje Abdulaha je bio određen mladi milicioner iz Koraja Muriz Begić. On je inače bio najbliži rođak Abdulahove supruge Zejfe i čest gost u Abdulahovoj kući i radnji, čovjek u kojeg je Abdulah najmanje mogao posumnjati. (Podaci iz tajnih arhiva UDB-e, pribavio ih je rahm. Fejsal Grabčanović, bivši načelnik DB-a u Tuzli)
Kasnije će se ispostaviti da je ovaj novi, “neprimjetni” doušnik bio fatalan za Abdulaha! Vremenom je ovaj doušnik od njegove djece i lakovjerne supruge uspio doznati dosta Abdulahovih tajni. Uspio je doznati da se on kasno naveče sastaje tajno u svojoj radnji u Janjica čaršiji sa nekim ljudima i da zajedno slušaju radio. Muriz je pratio te ljude koji dolaze kod Abdulaha u radnju, te je ustanovio da među njima ima sumnjivih sa liste UDB-e za praćenje. Među njima su najpoznatiji bili Radovan Ilić-Radika i njegov brat Risto, obojica iz Međaša, koji su bili sumnjivi i okarakterisani kao teški IB-ovci. Njih dvojica su sredinom 1950. godine bili uhapšeni i internirani na Goli otok. Od trenutka hapšenja ove dvojice Abdulah je postao još sumnjiviji i bilo je samo pitanje vremena kada će ga UDB-a uhapsiti. Muriz Begić je u svojim izvještajima UDB-i naveo da Abdulah u radnji izgleda ima radio stanicu! Kada je Abdulah bio uhapšen, a radnja pretresena, nikakve radio stanice tu nije bilo. Pronađen je samo jedan stari njemački radio koji je bio neispravan i kojem je pregorjela jedna od lampi, takvu lampu Abdulah nije mogao nigdje naći. (Podaci iz tajnih arhiva UDB-e, pribavio ih je rahm. Fejsal Grabčanović, bivši načelnik DB-a u Tuzli)
Abdulah ni u snu nije sanjao kakva mu se klopka sprema i kakvog doušnika UDB-e skoro svakog dana prima i gosti u svojoj kući i radnji. Ključni trenutak koji je odredio Abdulahovu sudbinu desio se početkom marta 1951. godine. Radio Moskva je jedne noći, početkom tog mjeseca, u svojoj propagandnoj emisiji za Jugoslaviju objavila podatke vezane za Srez i Opštinu Bijeljina, koji su u to vrijeme predstavljali državnu tajnu! Ti su se podaci odnosili na seljačke radne zadruge u Semberiji, njihov broj, broj uposlenih, kao i osnovna sredstva kojima su one raspolagale. Takođe, u toj emisiji su objavljene informacije o nasilnom otkupu i pobunama seljaka u nekim semberskim selima, koje su te mjere izazvale. Nakon ove emisije je u centrali UDB-e za sjeveroistočnu Bosnu u Tuzli je “zazvonilo na uzbunu”. Odmah su u Bijeljinu bili poslati specijalni UDB-ini inspektori iz Tuzle da otkriju onoga ko je te podatke dostavio ruskim agentima. Nakon opširne istrage, a s obzirom da je sve te podatke znao samo predsjednik Sreza i Opštine Bijeljina -Abdulah Pjanić, sumnja je pala na njega. Dana 27.03.1951. godine ujutro Abdulah je bio uhapšen na radnom mjestu u svojoj kancelariji u zgradi opštine u Bijeljini. Grupu milicionera koji su došli uhapsiti Abdulaha u Opštini predvodio je poznati Udbaš iz Bijeljine O.Bukvić. Nakon hapšenja Abdulah je najprije bio ispitivan u zgradi UDB-e u Bijeljini, koja se nalazila kod zatvora uz zgradu Sreza. Nakon toga je odveden u Tuzlu, gdje je smješten u zatvor, u poznati “Štok”, gdje je bio podvrgnut istrazi u trajanju od mjesec dana. Optužbe protiv njega su bile veoma teške, a optužba za izdaju državne tajne u to vrijeme je smatrana najtežom i za nju se redovito dobijala smrtna kazna! Pored optužbe za špijunažu u korist SSSR-a, Abdulah je optuživan i za organizovanje ibeovske grupe, odnosno krivično djelo udruživanja protiv naroda i države. Uprkos svim mučenjima i batinanju Abdulah ništa nije priznao isljednicima. Pošto nije bilo dovoljno materijalnih dokaza o njegovoj krivici, on je na kraju bio osuđen “ po kratkom postupku” kao IB-ovac na “standardnu” kaznu od 24 mjeseca teške robije na Golom otoku. Samo dan nakon presude Abdulah Pjanić je, zajedno sa još desetak kažnjenika, bio poslan vozom iz Tuzle preko Vinkovaca na Goli otok, uz jaku pratnju milicije. Podaci iz tajnih arhiva UDB-e, pribavio ih je rahm. Fejsal Grabčanović, bivši načelnik DB-a u Tuzli)
Nakon vijesti o Abdulahovom hapšenju njegovu porodicu i prijatelje je zahvatio panični strah. Njegovi su ukućani, u strahu za vlastitu bezbjednost, istoga dana u dvorištu spalili cjelokupnu Abdulahovu biblioteku koju je on decenijama skupljao, kao i sve dokumente i papire koje je krio na tavanu svoje kuće u ulici Osmana Bešlagića (danas Nušićeva) u Bijeljini. Postavlja se pitanje da li je među tim “papirima” bilo i “nečega” što je Abdulaha moglo dodatno kompromitirati i poslužiti islednicima za proširenje optužbe protiv njega? Pošto je prošlo tri četvrtine vijeka od tih događaja, danas je to nemoguće utvrditi, jer nema pouzdanih informacija. Međutim, ja smatram da za tu sumnju postoji velika vjerovatnoća! Najveći dio njegove biblioteke koja je bila spaljena predstavljala je marksistička literature, počevši od Marksovog “Kapitala” na njemačkom jeziku i “18. Brimera Luja Bonaparte”, te “Položaja radničke klase u Engleskoj” od Engelsa, “ Korak naprijed dva koraka nazad” od V.I. Lenjina ….i mnogo drugih knjiga od raznih autora. ( Prema usmenoj izjavi mog brata Ibrahima koji je kao dječak od 10 godina aktivno učestvovao u ovom spaljivanju). Nakon Abdulahovog hapšenja oglasio se poznati bijeljinski komunista Hasan Grabčanović (moj amidža), koji je preko brata Mustafe (mog oca) bio u rodbinskoj vezi sa Pjanićima. Hasan je od ranije nosio čin generala OZN-e a od koje je 1946. godine nastala i UDB-a. Svojim “prijateljima” on je poslao poruku koja danas zvuči zastrašujuće: “Pjanići, budite manji od makovog zrna. Pazite se i u duvara imaju uši!” Vjerovatno je pravi razlog ovog upozorenja bio taj što je Hasan dobro znao udbaške metode prisiljavanja optuženog na “priznanje” navodne krivice putem pritiska i ucjenjivanja njegovih najbližih ukućana. (Prema sjećanju moje rahm.majke Fikrete)
Poslije Abdulahovog hapšenja, suđenja i konačne presude, uslijedio je jedan sramni- osvetnički postupak koji su tadašnje Titove vlasti preduzimale prema svojim ideološkim protivnicima, u koje je spadao i on. Sve njegove prijeratne, ratne i poslijeratne zasluge za Partiju, revoluciju i državu su bile poništene! On je bio izbrisan iz svih partijskih i državnih dokumenata, izbrisan je iz popisa vijećnika ZAVNOBIH-a i AVNOJ-a, uklonjen je sa svih slika retuširanjem. Sa jedne fotografije snimljene 15.11.1943. godine u Mrkonjić Gradu, u sali gdje je održavano prvo zasjedanje ZAVNOBIH-a, Abdulaha su uklonili tako što su umjesto njega nacrtali vrata kojih uopšte nema u toj sali na tom mjestu! Tako je Abdulah postao političkim mrtvacem!
(nastaviće se)