Piše: Saud Grabčanović
Jevrejske škole u Bijeljini i Jevreji kao prosvjetni radnici
Naročito mjesto u životu bijeljinskih, a uopšte i svih Jevreja na svijetu, imalo je obrazovanje. Isprva se obrazovanje jevrejske djece u Bijeljini odvijalo u Meldaru, vjerskoj školi za dječake koji su pohađali svi. Nakon 1878. godine i okupacije BiH, Austro-Ugarska je na teritoriji naše zemlje uvela svoj napredni sistem javnog školstva. Jevrejska su djeca, pored vjerske škole, pohađala i novu komunalnu osnovna školu, koja je bila multikonfesionalna i pohađala su je djeca svih vjeroispovjesti u našem gradu.
Pored toga, mnogi jevrejski mladići su nakon svršene osnovne škole pohađali i Trgovačku školu u Bijeljini. U bijeljinskoj Trgovačkoj školi je u nastavnoj godini 1908/1909 bilo ukupno 86 đaka, a od toga je bilo 16 Jevreja. Za vrijeme kraljevine Jugoslavije, od 1919. godine, jevrejski mladići su pohađali novotvorenu bjeljinsku gimnaziju. Jevreja je bilo među osnivačima škola u Bijeljini, kao i među predavačima i đacima.
Skoro sva jevrejska djeca u našem gradu su bila obuhvaćena školovanjem. U prvoj komunalnoj osnovnoj školi otvorenoj u Bijeljini, pored pedesetak đaka Jevreja, učitelji su bili i Jevreji David i Josefina Levi. Bijeljina je 1919. godine dobila i gimnaziju. Gimnaziju su odmah po osnivanju pohađala i jevrejska djeca. Učenici tadašnje gimnazije u Bijeljini su bili uniformisani, mladići su nosili mantile i kačkete, a djevojke kecelje i beretke, svi su imali na odjeći oznaku razreda. Za vrijeme kraljevine Jugoslavije bijeljinsku gimnaziju završilo je 18 Jevreja. U bijeljinskoj gimnaziji je radilo nekoliko profesora Jevreja i profesorica Jevrejki. Salamon Kalderon je bio profesor istorije i geografije, Danijel Kabiljo profesor hemije, profesorica Irena (Hermana) Malz, profesor Isak Papo, profesorica Rašela (Jozefa) Perera, te vjeroučitelji Avram Romano i Aron Altarac koji je predavao od prve generacije sve do 1940. godine. Ime rabina Arona Altarca se nalazi u popisu nastavnog osoblja gimnazije za školsku 1939/1940. godinu.
Ime ovog našeg sugrađanina se danas nalazi u popisu žrtava Holokausta u centru Yad Vashem u Izraelu. Na zidu ovog memorijalnog centra piše sljedeće:
„Aron Altarac je rođen u Bijeljini, Jugoslavija 1899. godine. Bio je kantor i oženjen Ernom. Prije Drugog svjetskog rata živio je u Bijeljini, Jugoslavija. Tokom rata bio je u Bijeljini, Jugoslavija. Aron je ubijen u Šoa. (1899 BIJELJINA -1941 JASENOVAC), ŽENA ERNA (ROĐENA GAON, 1915. U VIŠEGRADU, UBIJENA)…
Odmah nakon okupacije u aprilskom ratu 1941. godine ustaške i njemačke vlasti su iz gimnazije u Bijeljini otpustili sve profesore Jevreje. Kasnije su svi oni bili uhapšeni i otjerani u koncentracione logore, najviše u Jasenovac, gdje su bili ubijeni.
Jevreji su u to doba bili daleko najpismeniji narod, imali su smisla za sve poslove, pravili su kapital, pomagali jedni drugima i bili uzor svima drugima. Prema zvaničnim podacima, navodi ih i Avram, do 1929. godine među Jevrejima u Bosni i Hercegovini bilo je čak 72,65 posto pismenih, a mnogi su imali visoke škole. Taj je procenat kod pravoslavaca bio 17,1 posto, kod rimokatolika 28,1, a kod muslimana 12,64 posto. Pa ipak, bijeljinski Jevreji nisu ostavili pisane tragove o svom životu, nisu pisali knjige, nisu ostavili svjedočanstva. Baš kao i muslimani. „Da li je i to razlog Božije kazne, i čeka li to i bijeljinske muslimane? Teško i bogohulno pitanje, ali ne mogu da ga izbjegnem. ( Jusuf Trbić , 2023.)
(nastaviće se)
