Piše: Saud Grabčanović
Bošnjačka regimenta u Prvom svjetskom ratu
Pošto je Austro-Ugarska prilikom okupacije BiH 1878. godine uvidjela kakvi su bosanci ratnici, ona je za potrebe I svjetskog rata mobilizirala 17,2% cjelokupne muške populacije u Bosni od 16. pa do 60 godina. Jeftina topovska hrana iz Bosne je uštedjela austrijske gubitke, tako da su Bošnjake obično slali na najteža ratišta diljem Evrope. U toku Prvog svjetskog rata bosanskohercegovačke jedinice su bile raspoređivane na frontovima širom Monarhije. Neke od njih borile su se u početku rata na frontovima prema Srbiji i Crnoj Gori. Poznato je da su pripadnici Bošnjačke regimente učestvovali u Bitci na Ceru 1914. Godine, kao i u Kolubarskoj bitci 1915. godine, koje su se završile porazom trupa K&K Monarhije. U tim je borbama palo veoma mnogo bošnjačkih boraca, među njima i naših Bijeljinaca, veliki broj ih je bio ranjen, a dosta ih je bilo i zarobljeno. U tim ratnim operacijama najviše su učestvovali pripadnici Treće bh. regimente u kojoj je bilo muslimana, pravoslavaca i katolika. Sramni i neočekivani porazi nadmoćnije K&K vojske od strane slabijeg protivnika ubrzo su rezultirali smjenom njenog glavnog komandanta generala Oskara Potioreka (Oskara Poćoreka). Dolaskom novog komandanta i uz pomoć njemačkih trupa pod komandom generala Augusta Von Mackensena situacija se na ovom frontu potpuno promijenila, pa je srpska vojska krajem 1915. godine bila potpuno razbijena, te se morala panično povući preko Albanije. Austrougarske i njemačke trupe su zauzele i okupirale cijelu Srbiju i držale je pod okupacijom sve do kraja rata, do oktobra 1918.godine. U ovim su operacijama učestvovale i neke od bh. Regimenti.
Na drugoj strani, u početku Prvog svjetskog rata, drugi dijelovi Bošnjačke regimente su uspješno ratovali na frontovima protiv Rusije: u Galiciji, Bukovini i na Karpatima. U kasnijim godinama, ulaskom Italije u rat na strani sila Antante, otvorio se front na zapadu K&K Monarhije, na njenim granicama prema Italiji. Tada su pripadnici bh. regimenti učestvovali u borbama na rijeci Soči, na rijeci Piavi i u regionu Alpa (Južni Tirol-Alto Adiđe). Međutim, Soški front je bio najpoznatiji i ostao je specifičan za Bošnjake. Taj je front posebno zanimljiv zbog ogromnih žrtava koje su na njemu pale, a čiji su veliki dio činili Bošnjaci. Taj je front dobio ime po rijeci Soči koja se nalazi u zapadnom dijelu Slovenije, na granici prema Italiji.U jedinicama koje su dolazile iz BiH zajedno su bili Bošnjaci, Hrvati i Srbi, kao i neznatan broj Jevreja. Treba napomenuti da se u to vrijeme pod Bošnjakom često mislilo na sve one koji su dolazili iz Bosne i Hercegovine. Tako Ivan Merz, nedavno proglašeni hrvatski blaženik rodom iz Banje Luke, kao jedan od vojnika na frontu na Alpama u svome dnevniku izražava razočarenje u moral i ponašanje Bošnjaka, on pod tim imenom podrazumjeva sve svoje zemljake. On spominje da je među vojskom mnogo poroka, a najviše što mu smeta jeste psovka.
Pojava Bošnjaka na italijanskom frontu je posebno uplašila italijanske vojnike. Oni su bošnjačke vojnike koji su nosili fesove smatrali Turcima i zbog toga su ih se veoma plašili. Očevici borbi na Soškom frontu su zapisali da su italijanski borci čuvši bošnjačke tekbire u strahu jedni drugima dovikivali : “ Bježite dolazi Turko da vas kolje“. Najveći uspjeh Bošnjačke regimente na Soškom frontu bio je proboj kroz italijanske linije u julu 1916. godine na Monte Melleti, koji je poslije omogućio austrougarsku pobjedu. U toj regimenti je bilo i onih koji uopšte nisu nosili puške, nego samo bombe i noževe ili buzdovane! Cijena njihove lude hrabrosti i visokih odlikovanja koja su primili za svoje podvige bila je mnoštvo mrtvih Bošnjaka …
Bitka na Kobaridu (Caporetto), inače dvanaesta i posljednja koju je dobila Austro-Ugarska, naziva se „Čudom na Kobaridu“. Bitka je počela 24. oktobra 1917. artiljerijskom paljbom i plinskim granatama. Talijani su protjerani preko rijeke Tilment (Tilmento). U toj bitci je sudjelovalo 64.000 Bošnjaka i Hrvata, što zajedno iznosi 38 bataljona. Gubici su bili najveći za tri udarne austrougarske divizije (1., 50. i 55.) u koje su bile uključene i bosanske jedinice (Bošnjaci, Hrvati i Srbi). U akciju su stupili s nedovoljnim brojem mitraljeza i slabom topničkom podrškom, što je bio razlog tolikom broju mrtvih. Samo 1. divizija je na kraju drugog dana borbi imala 40 mrtvih oficira i 1.550 vojnika. U operacijama od 24. 10. do 27. 11. 1917. živote je izgubilo između 3000 i 4000 Bošnjaka, Srba i Hrvata, K&K soldata. .
Od ostalih bitnijih operacija bh. regimenti u 12 soškoj bitci mogu se izdvojiti:
a) 3. Bh. lovački bataljon je u popodnevnim satima 24. 10. zauzeo greben Čemponov i prodro do glavne italijanske odbrambene linije na Srednjem. Sljedeći dan su sa 22. gorskom brigadom zauzeli Globočak.
b) Bošnjaci iz 2. bh. regimente su u ranim jutarnjim satima 25. 10. zauzeli Miju (Monte Mio) i nastavili napredovati prema Stupici.
c) Bošnjaci iz 1. Bh. regimente su zajedno sa Hrvatima i Nijemcima u krvavoj bitci savladali odbrambene jedinice u Morteglianu i Pozzuolu di Friulli. Gubici su bili ogromni, 5 oficira i 250 vojnika.
d) Bošnjaci iz 4. Bh. regimente su u noći između 2. i 3. novembra prešli preko rijeke Tilment kod Cornina, kao prva udarna jedinica. Uprkos jakom otporu uspjeli su uspostaviti most. Zarobili su 3.000 Italijana i zaplijenili su 13 topova. Poslije su im pomoć pružila dva bataljona iz 2. Bh. regimente.
(Nastaviće se)