Piše: Saud Grabčanović
Stvaranje „Crvene pravde“, njen program i djelovanje
„Crvena pravda“ je bila teroristička organizacija koju je u februaru 1921. godine u Zagrebu osnovala grupa mladih radikalnih članova Komunističke partije Jugoslavije, nezadovoljnih oportunističkom politikom tadašnjeg partijskog rukovodstva. Nakon Obznane i zakonske zabrane komunističkog djelovanja, ova je organizacija prihvatila individualni teror kao jedino preostalo sredstvo borbe proletarijata u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. “Crvenopravdaši” su se odlučili na radikalne metode borbe, teror i atentate. Od pet članova glavne skupine terorista čak četvorica su bili iz Bijeljine!
Osnivač „Crvene pravde“ je bio Rudolf Hercigonja, koji je rođen u Zagrebu, 10. decembra 1896. Godine, a ubijen u Moskvi, 11. januara 1938. godine. On je bio hrvatski revolucionar atentator, u mladosti anarhist, potom komunist. Za vrijeme Austro-Ugarske on je bio jedan od organizatora i izvršilaca neuspješnog atentata na bana Hrvatske Ivana Skerlecza 1914. godine, potom zatvorenik u zatvoru Lepoglavi. O svojim zatvorskim danima napisao je 1919. godine knjigu „Lepoglavski vampiri“ .
Kao osamnaestogodišnjak 1914. godine Hercigonja je sa Jakovom Šaferom, takođe omladincem, pokušao da izvrši atentat na bana Hrvatske i Slavonije barona Ivana Skerlecza (Škerleca) koji je bio Mađar, “čovjeka koji je mrzio Hrvate” kako se tada govorilo. Hercigonja i Šafer su 29. maja 1914.godine pokušali izvršiti atentat bpmbama u Zagrebačkoj operi na bana Škerleca i nadvojvodu Leopolda Salvatorea. Atentat je propao, a Hercigonja je bio ubrzo uhapšen, i to, kako je on vjerovao, na osnovu izdaje bivšeg člana organizacije Marijana Jakšića. Bio je osuđen je na 8. godina robije za “zločinstvo potajnog umorstva” i “zločinstvo veleizdaje”. Kaznu je izdržavao u zatvoru u Lepoglavi, gdje je bio podvrgnut redovnoj torturi. Hercigonja je oslobođen iz zatvora nakon 4. godine robije, nakon propasti Austro-Ugarske i objave amnestije koju je proglasila Hrvatsko-slavonska-dalmatinska zemaljska vlada 30. oktobra 1918. godine. ( Josip Broz Tito, Sabrana djela, svezak šesti, str. 327—328)
U novonastaloj Kraljevini SHS Hercigonja je bio jedan od osnivača KPJ i SKOJ-a, te organizator terorističke organizacije „Crvena pravda“. Bio je glavni inicijator atentata na ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića. Na prvom kongresu SKOJ-a u Beogradu 14. juna 1920. godine delegacija zagrebačkih skojevaca istupila je protiv učešća Partije na predstojećim izborima za Konstituantu. Naročito je protiv toga istupao član najužeg rukovodstva SKOJ-a Rudolf Hercigonja, uz podršku veće grupe zagrebačkih srednjoškolaca i studenata. Zbog toga su članovi partijskog rukovodstva Đuka Cvijić i Kamilo Horvatin dobili zadatak da ga uvjere u ispravnost odluke CK КРЈ. Hercigonja i grupa oko njega kvalificirani su kao „pelagićevsko-anarhistička grupa“. Sa njim su bili Zlatko Šnajder, Janko Mišić, Marijan Stilinović i Rodoljub Čolaković. Njima se suprotstavljao član rukovodstva SKOJ-a Štefek Cvijić.
Nakon donošenja Obznane, Hercigonja je vjerovao da je komunistima ostao samo još terorizam za borbu protiv vlasti u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Zato je on inicirao osnivanje „Crvene pravde“, revolucionarne terorističke organizacije koju je u februaru 1921. godine u Zagrebu osnovala grupa mladih komunista, nezadovoljnih oportunističkom politikom tadašnjeg partijskog rukovodstva. “Crvenopravdaši” su bili riješeni na radikalne metode borbe, teror i atentate, kojima će se suprotstaviti policijskom teroru, hapšenjima i progonima članova KPJ. Neki od članova “Crvene pravde” su sebi stavili u zadatak obračun sa tvorcima Obznane. Pored Hercigonje, glavne vođe komunističkih terorista su bili Rodoljub Čolaković i Janko Mišić.
Hercigonja je poslije zakonske zabrane komunističkog djelovanja uspio da pridobije brojne skojevce za ideju individualnih terorističkih akcija. Mreža sa trojkama je trebalo da se raširi preko cijele Jugoslavije, članovi bi se odrekli imovine, porodice, njima bi komandama upravljao izvršni komitet. Termin i institucija “izvršni komitet” preuzet je od ruske terorističke organizacije „Narodna volja“. Rudolf Hercigonja je bio u vezi i sa aktivistima u jugoslovenskom radničkom pokretu: Augustom Cesarcem, Đukom Cvijićem i Simom Miljušem.
U cilju širenja organizacije, Rodoljub Čolaković je otišao u rodnu Bijeljinu. Tamo je krajem marta 1921.godine okupio članove SKOJ-a, takođe nezadovoljne postojećim stanjem u zemlji i stavom partijskog rukovodstva. Oni su tada u Novom Selu kod Bijeljine formirali tzv. „bijeljinsku grupu“, čiji su članovi pored Čolakovića, bili – Nikola Petrović, Dimitrije Lopandić, Alija Alijagić i Stevo Ivanović.
(Nastaviće se)