Piše: Jusuf Džafić
– Mahmud-paša, Kodža, Veli. Riječ je o Mahmud-paši Abogoviću. Pretpostavlja se da je rođen u Kruševcu oko 1420. godine. Kao adžemi oglan je došao u Edirne. Bio je dva puta veliki vezir (1456-1466 i 1472-1474), i to za vrijeme Mehmeda El-Fatiha, kada su osvojena Bosna i Srbija. Upravo je on predvodio osvajanje Smedereva, Bobovca, Jajca, Ključa i drugih značajnih gradova Bosne i Srbije. Evlija mu pripsuje osvajanje Stržnja kod Šujice u blizini Duvna, Sokobanje kod Zaječara, Golupca Pisao je poeziju na turskom i perzijskom jeziku pod pseudonimom Adni. Smatra se prvi piscem na orijentalnim jezicima na našim prostorima. Podigao je džamiju i hamam u Golupcu; čaršiju od 265 dućana, džamiju, dvije medrese, biblioteku, mahkemu, mekteb, dva hamama, karavan-saraj, imaret, česmu, sebilj i tekiju u Istanbulu; džamiju i karavan-saraj u Bursi; džamiju u Edirnu; džamiju, bezistan i han u Ankari; džamiju u Plovdivu; džamiju, medresu, han i sebilj u Sofiji; džamiju, medresu, mekteb, hamam i dućane u Haskoju kod Edirna. Imao je vakufska sela u okolini Haskoja, Plovdiva, Čatladže, Silivrije, Kirlarelija, te vakufe u Magližu (pokrajina Stara Zagora, Bugarska). Pogubljen je 1474. godine i ukopan u turbetu u Istanbulu. (135, 346, 391, 542, 543, 544)
– Mahmud-efendija*. Imao je jednu od najljepših kuća u Sinju u Evlijino doba. (151)
– Mahmud-efendija* imam. Imam sultan Sulejmanove džamije u Oborcima kod Donjeg Vakufa 1660. godine. Evlija hvali njegovu pobožnost i dobrotu. (129)
– Maktul-beg. Evlija spominje da je ukopan u turbetu u Zvorniku. Tom turbetu već odavno nema nikakvog traga. (478)
– Malkoč-beg. Poznat i kao Dugali Malkoč-beg. Sin Kara Osman-bega, Rođen je u Dugama kod Prozora. Prvi put se spominje kao posjednik timara 1516. godine. Istakao se u borbama po Slavoniji, Krajini, Lici i Dalmaciji. Osvojio je Kostajnicu, Vrliku kod Knina. Bio je bosanski sandžakbeg (1553-1554) i dugogodišnji sandžakbeg kliški. Podigao je jedan most u Donjem Vakufu. Sklopio je oči 1565. godine kao kliški sandžak-beg, poginuvši u borbi. Bio je ukopan u turbetu pored Halil-paše i svog sina Džafer-bega sve do 1992. godine kada su sva tri turbeta porušena. (155, 156, 172, 188, 214)
– Medžnun-baba. Na osnovu Evlijinog kazivanja zaključujemo da je imao turbe u blizini Iloka. Turbe je Evlija posjetio 1665. godine. (517)
– Mehmed, Spahi. Misli na Mehmed Spahiju Perkovića (Perkozade). Podigao džamiju u Livnu 971. godine po Hiždri (1563/64). Džamija je poznata kao Perkuša. Mehmed Spahija je jedan od 7-rice braće Perkovića koji su se doselili u Livno i oko ove džamije osnovali svoju mahalu – Perkušu. (139)
– Mehmed-aga. Bio je sakabaša. Sagradio je džamiju u Iloku. (516)
– Mehmed-aga, sin Abdulatifov. Kao mutevelija Mustafa-pašina vakufa, koristeći se finansijskim sredstvima dotičnog vakufa, obnovio je i proširio fočansku Mustafa-pašinu džamiju 1544. godine. (403)
– Mehmed-aga Ramazanagić (Ramazanagazade)?*. Evlija ga spominje među beogradskim uglednicima. Najvjerovatnije je bio sin Ramazan-age koji je imao saraj u Beogradu. (89)
– Mehmed-beg (paša), Arnaut. Poznat i kao Memi-beg. Porijeklom je Arnaut (Albanac). Bio je požeški, čazmanski (pakrački), lički, kliški, zvornički i srijemski sandžak-beg. Kao nagradu je dobio Đakovo u nasljedni timar, gdje je izgradio odžake. Osvojio je Zemunik kod Zadra. Podigao je jednu džamiju u Sremskoj Mitrovici. Poginuo je u bici kod Siska 1593. godine kao zvornički sandžakbeg. Ukopan je u turbetu u Sremskoj Mitrovici. Njegovi potomci, Memibegovići, bili su đakovački gospodari sve do pada Đakovice 1686. godine. (162, 164, 219, 234, 238, 352, 354)
– Mehmed-beg, Hadži. Misli na Mehmed-bega Karađoza Opukovića, poznatijeg kod nas kao Karađoz-bega. Rođen je u Bijelom Polju kod Mostara. Bio je brat velikog vezira Rustem-paše Opukovića. (467)
– Mehmed-beg, Kučuk. Podigao je džamiju u Iloku. (516)
– Mehmed-beg Isabegović, Kodža. Sin je Isa-bega Ishakovića. Dugogodišnji gospodar zemlje Pavlovića (Vilajet Pavli). Bio je sandžakbeg hercegovački (1507-1510, 1513-1515) i sandžakbeg bosanski (1484-1485). Osnovao je Čelebi Pazar (današnja Rogatica). Podigao je u Sarajevu medresu, bezistan, imaret, te džamiju na Bistriku 926. godine po Hidžri (1519). Za izdržavanje spomenutih zadužbina, uvakufio je više dućana i magaza u Sarajevu i selo Gnojnice kod Mostara. Imao je vakuf i u Skoplju. (108, 111)
– Mehmed-beg Ferhadpašić (Ferhadpašazade)*. Potomak Gazi Ferhad-paše Sokolovića. Bio je kućevlasnik Gazi Ferhad-pašine kuće u kojoj je odsjedao 7 mjeseci Melek Ahmed-paša, tadašnji valija bosanski, dok je boravio u Banja Luci. Takođe, bio je upravnik Ferhad-pašinog imareta u Banja Luci. (213, 215, 257-258)
– Mehmed-beg Šestokrilović (Šestokrillu). Podigao je džamiju u Ulogu kod Nevesinja. Inače, porodica Šestokrilović je opjevana u narodnim pjesmama. (409)
– Mehmed-paša?. Podigao je kameni most u Nišu 1028. godine po Hidžri (1619). (64)
– Mehmed-paša, Defterdar. Podigao je džamiju u Mostaru 1017. godine po Hidžri (1608/9). (465)
– Mehmed-paša, Koski. Rođen je u Mostaru. Bio je roznamedžija Lala Mehmed-paša Sokolovića. Godine 1605. je postao vojni defterdar. Umro je 1611. godine. U Mostaru je podigao džamiju 1027. godine po Hidžri (1618/19). (466)
– Mehmed-paša, Suhrab*. Kao adžemi oglan došao u Istanbul. Bio je beglerbeg Sivasa, beglerbeg Kanjiže, sandžakbeg Hercegovine (1663-1665), beglerbeg Bosne (1665-1666) i beglerbeg Ujavara. Evlija je bio u njegovoj službi oko mjesec (maj-početak juna 1664), dok je ovaj bio hercegovački sandžak-beg. Umro je 1669. godine u Ujvaru. (243, 248, 313, 378, 414-418 (passim), 425, 426, 434-445 (passim), 448-449, 451, 458, 471, 485)
– Mehmed-paša egarski*?. Bio egarski valija 1665. godine kada je Evlija išao sa osmanskim poslanstvom u Beč 1665. godine. (505, 506)
– Mehmed-paša (beg) Jahjapašić (Jahjaoglu), Gazi. Sin Jahja-paše. Bio je sandžakbeg Mosula (1520-1522), Vidina (1525), Smedereva (1527-1534, 1536-1540, 1540), Moreje (1535), te beglerbeg Budima (1543-1548). Istakao se u osvajanjima po Slavoniji, koja je sproveo zajedno sa Gazi Husrev-begom. Prema Evliji, zauzeo je Požegu, Orahovicu i Cernik. Osvojio je u Slavoniji i sljedeća mjesta: Slav. Brod, Ivankovo kod Vinkovaca, Đakovo, Gorjane i Podgorač kod Đakova i Sv. Juraj. Kao budimski namjesnik osvojio je Višegrad, Novigrad i Hatvan u sjev. Ugarskoj. Podigao je džamiju, medresu, tekiju, sebilj, han i imaret u Beogradu; hamam u Budimu; džamiju u Iloku; te čaršiju od 60 dućana u Požegi. Evlija spominje njegove vinograde kod Beograda, a imao je nekretnine i u požeškom kraju iz kojih su se finansirali njegovi vakufi. Umro je 1548. godine. Ukopan je u turbetu u Skoplju. (86, 87, 88, 90, 91,226, 227, 230, 234, 236, 237, 516)
– Mehmed-paša Sokolović (Sokollu), Tavil, Kodža. Rođen u Sokolovićima kod Rudog. Kao mladić došao na dvor 1521. godine, zahvaljujući svom rođaku Deli Husrev-paši Sokoloviću. Treći vezir postaje 1555. godine, drugi 1561. godine, a veliki vezir 1565. godine. Kao veliki vezir proveo je 14 dugih godina. Najslavniji je veliki vezir Osmanskog carstva i jedini u povijesti koji je bio veliki vezir za vrijeme tri sultana (Sulejman Kanuni, Selim II, Murat III). Imao je vakufe širom Carstva: dvije džamije, dvije medrese, mesdžid, daru-l-kurra, nekoliko šadrvana, česmu, tekiju, dućane, pet saraja u Istanbulu; Kasim-begov kompleks u Havsi (džamija, medresa, dva karavan-saraja, čaršija od 300 dućana, hamam, imaret), most u Alpulu (Alpullu, Sinanlı) kod Babaeskija; džamiju, medresu, mekteb, daru-l-kurra, biblioteku, hamam, šadrvan, imaret, karavan-saraj, musafirhanu, čaršiju od 159 dućana, most u Luleburgazu; most i karavan-saraj u Bujuk Karištiranu; most u Čorluu kod Tekirdaga; hamam i daru-l-kurra u Edirnu; džamiju, most, musafirhanu, karavan-saraj u Bujukčekmedži kod Istanbula; džamiju, medresu, mekteb, hamam, dvije česme, čaršiju od 48 dućana, han, musafirhanu, imaret, most i druge popratne objekte u Pajasu kod Iskenderuna; džamiju, hamam, bolnicu i druge zadužbine u Mekki; hamam i druge vakufe u Medini; česmu, sebilj, karavan-saraj, bezistan, hamam u Beogradu; karavan-saraj, hamam, imaret, česme, most i čaršiju od 300 dućana u Višegradu (Evlija spominje vakufe u Beogradu i Višegradu); Arslanagića most i karavan-saraj u Trebinju; Vezirov most u Podgorici; Kozju Ćupriju, karavan-saraj i imaret u Sarajevu; saraj na Glasincu; most na ušću Žepe u Drinu; džamiju, mekteb, musafirhanu, imaret, česmu i vodovod u Sokolovićima kod Rudog; cijeli Bečej i cijeli Zrenjanin; vakufe u blizini Soluna, te druge vakufe kojih danas nema (Halep, Veles, Prizren, Pomorije, Stara Zagora, Sidrokastro i dr.). Ubio ga je 1578. godine jedan bosanski derviš, pripadnik otpadničkog tarikata hamzevija. Njegovom smrću, prema većini historičara, završava se zlatno doba Osmanske države. Bio je možda najbogatiji Osmanlija u povijesti, budući da mu se imetak procjenjivao na 18 000 000 dukata (današnja vrijednost bez inflacije cca 5 milijardi KM). Ukopan je u svom turbetu u Ejub mahali u Istanbulu. (79, 87, 88, 90, 260-261, 344, 349, 532-534)
– Memi-beg*. Iz Bihora. Bio je dužan Melek Ahned-paši 1000 dukata. (329)
– muftija livanjski*. Evlija ga spominje u vezi jedne čarke sa Splićanima 1660. godine. (145-146)
– Miralem-beg*. Evlija ga spominje 1660. godine u kontekstu borbi u Dalmaciju za vrijeme Kandijskog rata. Brat mu je Smail-beg, alaj-beg bos. sandžaka. (158-159)
– Muhamed-aga. Podigao je kameni most u Užicu preko Đetinje. (383)
– Muhjudin, Hadži?. Sagradio je džamiju u Beogradu 982. godine po Hidžri (1574/75). Bio je trgovac po zanimanju. (86)
– Muniri-efendija. Poznat i kao Muniri Belgradi. Pravo ime Ibrahim Skenderović (sin Skendera). Porijeklom iz Bosne. Po svršetku nauka dobio položaj muftije Beograda. Tu je bio i muderis u medresi Mehmed-paše Jahjapašića, te vaiz. Preselio je između 1617. i 1635. godine. Ukopan je u haremu džamije Mehmed-paše Jahjapašića (Imaret džamija kod Evlije). Napisao je nekoliko pjesničkih zbirkih, te nekoliko znanstvenih djela iz oblasti islamistike i geografije. (94)
– Murat-baba. Fočanski derviš. Evlija spominje njegov kabur u turbetu koje dijeli sa Bajezid-babom, te njegovu bašču pri bektašijskoj tekiji. Turbe je srušeno 1992. godine. (398, 405)
– Murat-baba, Gazi. Rođen Evlija spominje njegovu bektašijsku tekiju za baščom u Čajniču. Moguće da je ovaj Murat-baba istovjetan sa fočanskim Murat-babom. (398)
– Murat-beg Tardić, Gazi. Rođen u Šibeniku. Kao mladić zarobljen u ratu – tada prima i islam. Bio je ćehaja Gazi Husrev-bega, dok je ovaj bio bosanski sandžakbeg, te je tako sudjelovao u većini Husrev-begovih vojnih akcija, kao npr. zauzimanju Vrane kod Zadra, Solina kod Splita, Jajca. Lično je osvojio Klis, Obrovac kod Zadra, Ozrinu kod Klisa, Kamen kod Splita Kao nagradu za osvajanje Klisa, postavljen je za prvog kliškog sandžakbega (1537-1541), a kasnije je bio požeški sandžakbeg (1541-1545). Podigao je sebilj u Sarajevu, te prvu džamiju u Klisu. Za izdržavanje džamije uvakufio je, između ostalog, 18 mlinova i 2 stupe na dalmatinskim rijekama. Imao je i pozamašne zemljišne posjede, većim dijelom uvakufljene, u nahijama Kliškog sandžaka: nahijama Skardin, Petrovo polje u Dalmaciji, Kosovo polje kod Knina, Livno, Zrmanja i dr. Preminuo je 1545. godine. Ukopan je u svom turbetu pored Gazi Husrev-begova turbeta. Imao je najmanje tri sina: Mehmed-bega, Ali-bega i Ahmed-bega, te najmanje jednu kćerku: Mihri-hatun. Spominje se i Ali-beg, sin Mehmed-begov. Murat-begovi potomci su imali posjede u Kliškom sandžaku zasigurno do početka XVII stoljeća, a najvjerovatnije i kasnije. (111, 123-125, 161-164 (passim)), 188, 195-196)
– Murat-paša. Najvjerovatnije je riječ o Murat-paši Kujudžiji. Rođen je oko 1530. godine. Bio je veliki vezir od 1606. do 1611. godine. Podigao je dvije džamije i medresu u Srem. Mitrovicu; džamiju u Antaliji; džamiju i hamam u Erzerumu; džamiju i vodovod u San’i; dućane, medresu, biblioteku, mekteb, sebilj i turbe u Istanbulu. Jedan gradski okrug Antalije dobio ime Mahmutpaša (Mahmutpaşa, 453 000 st.) u čast Mahmud-paše Kujudžija i njegove antalijske džamije. Preminuo je 1611. godine. (352)
– Murteza-aga*. Imao je han u Novom Pazaru. (264)
– Murteza-paša Nevesinjac. Brat velikog vezira Saliha-paše Nevesinjca. Bio je mirahor na dvoru (1645-1646), beglerebeg Budima (1646-1647), te na kraju valija Bagdada. Pogubljen je 1648. godine za vrijeme sultana Ibrahima Ludog. (Delija). (410)
– Musa-paša, Kodža. Puno ime Kodža Musa-paša Silahdar Vehabović. Rođen u Vikoču kod Foče. Bio je valija Egipta (1630-1631), Budima (1631-1634, 1634, 1637-1638), Silistre (1644-1645), te na kraju kapudan-paša (1645-1647). Poginuo je u bici kod Negroponta 1647. godine. Ukopan je u Uskudaru u Istanbulu. Osnovao je Novu Kasabu kod Vlasenice (džamija, tri mesdžida, mekteb, tekija, dva hana, hamam, most, 25 dućana, kožara, stupa, mlin i dr.) i Musa-pašinu Palanku (džamija, džebhana, magacin i dr.), današnju Belu Palanku. Podigao je i džamiju u Retimnu na Kritu; mesdžid i druge vakufe u Beogradu; česmu u Tuzli; te sebilj i druge zadužbine u Budimu. (61-62, 77, 300, 473-474)
– Musafir, Šejh. Evlija Skender-begovu tekiju u Sarajevu naziva Šejh Musafirovom tekijom. Moguće da je izvjesni Šejh Musafir bio šejh dotične tekije u Evlijno doba, pa je Evlija zbog toga tekiju spomenuo po njemu.. (110)
– musellim požeškog-paše?*. Bio je 1664. godine musellim požeškog sandžakbega Ibrahim-paše Sarhošzadea u Požegi. Evlija ga spominje u kontekstu hazburško-osmanskog rata (1660-1664). (494-496)