Piše: Umihana Sofić
Prema knjizi profesora Mate Baylona od 1952. godine, klasična organizacija stana podrazumijeva podjelu na dnevnu i noćnu zonu. Ovdje je ta podjela izvršena po vertikalnom gabaritu, a prema datoj spratnosti. Baylon klasifikuje stanove prema rasporedu osnovnih grupa prostorija: dnevni boravak, spavanje-higijena i domaćinstva. Funkciju stanova karakteriše “zajednički život-individualni život-vodjenje domaćinstva”. U slučaju naselja Ledinci uočeno je da je “zajednički život-vodjenje domaćinstva” u svim planovima u prizemlju, a “individualni život” je samo dijelom zastupljen u prizemlju (dječija soba). U jednom slučaju garaža i dječija soba su dobile novu namjenu; vlasnik je prostor pretvorio u mehaničarsku radionicu i ostavu za alat. U drugom slučaju, produžen je objekat za jedan metar u odnosu na plan.
U cjelini, taj plan gradnje je ostvario dobro grupisanje prostorija. Funkcije stana su posredno povezane stepeništem. Ali, svi korisnici su gradili kupatilo umjesto planom datog WC-a, što je dodatno uslovilo izmjene rasporeda instalacija.
Prema planu, sprat pored roditeljske sobe i kupatila predvidja dvije spavaće sobe, za mušku i žensku djecu. Vlasnici su, zbog prekoračenja prostora za četvoročlanu porodicu, u većini dodali još jednu spavaću sobu, a peta spavaća soba, nazvana “gostinska soba”, bila je povremeno korištena.
Dakle, ovaj plan izgradnje, nazvan T-1, u izvođenju je pretrpio značajne izmjene, po želji individualnih vlasnika, koji se nisu obazirali na postavljene uslove.
Drugi plan za naselje Ledinci, nazvan T-2, takodje je pretrpio odredjene funkcionalne izmjene, iako su bile manje nego kod plana T-1. Jedan od razloga je sto su T-2 objekti u nizu.
Zbog različitih izlaza individualnih stambenih objekata na pristupne saobraćajnice došlo je do odstupanja lokacije ulaza i vertikalne komunikacije-stepeništa. Samim tim, veličina i raspored prostora “individualnog života” je promijenjen na spratu objekta.
Istraživani objekti su pokazali da su, i u slucaju T-2 plana, WC i ostava zamijenjeni većim kupatilom. U prvom slučaju ostava je dio kuhinje, dok je u drugom slučaju potpuno izolovana od kuhinjskog bloka.
Plan T-2 je ponudio tradicionalni način gradnje. Društveni život se odvija u tri prostorije (dnevna soba, kuhinja i trpezarija). Medjusobna povezanost prostora vratima i otvorom u pregradnom zidu već je bila prevazidjena. Stoga je bilo potrebno vlasniku ponuditi i savremenije šeme veze izmedju kuhinje, trpezarije i dnevne sobe (u jedinstvenom prostoru namještajem i opremom je data funkcionalna razdvojenost).
Plan T-2, sprat sa tri spavaće sobe, prihvaćen je od strane budućih graditelja. Dječija soba u prizemlju nazvana je “gostinskom sobom”, ali se rijetko koristila.
Drastična odstupanja od usvojenih planova individualnih objekata
Drastična odstupanja od idejnog regulacionog plana nastala su u toku realizacije naselja. Korisnici su apsolutno zanemarili ponudjene tipske planove T-1 i T-2 u ukupno četiri objekta. Sami korisnici, zbog finansijske nemogućnosti da izvedu ponudjene objekte, bili su prisiljeni da realizuju objekte sa manjim površinama.
Jedan objekat je dvojni, dok su druga dva slobodnostojeći objekti. Izborom potpuno novih i različitih planova morala se izvršiti preparcelacija usvojenog idejnog rješenja regulacionog plana (u slučaju dvojnog objekta), ali to nije učinjeno. Projekat je uzet od “Našeg stana” Beograd. Slobodnostojeći objekat imao je potkrovlje, koje je korisniku služilo za rentanje prostora.
Navedeni primjeri drastičnog odstupanja od regulacionog plana pokazuju da su za naselje “Ledinci” bili nedovoljni planovi T-1 i T-2 da bi se zadovoljile potrebe i način života korisnika. Prilikom realizacije objekata u naselju nije bilo adekvatnog stručnog nadzora.
Kao zaključak ovog dijela teksta navedimo da zapažanje da je individualna stambena izgradnja u Bijeljini bila zastupljena u mnogo većem procentu nego danas, ali joj nije bila posvećena dovoljna pažnja. Istraživanja provedena na naselju Ledinci ukazala su na mnoge nedostatke u cjelokupnoj realizaciji naselja. Prije svega, bio je neophodan metodološki pristup dugoročnom planiranju stambeno-komunalne izgradnje i njegovom uklapanju u urbanističko i regionalno planiranje, što nikad nije ostvareno. Ni tada, kao ni danas.
Uredjenje zemljista u naselju Ledinci izvršeno je prema usvojenom idejnom rješenju regulacionog plana. Jedini uslov za dobijanje gradjevinskog zemljišta bio je učešće ličnih sredstava korisnika. Ali, struka je smatrala da buduće vlasnike treba blagovremeno upoznati sa planovima po kojima će oni individualne stambene objekata realizovati, što znači da se propisi i planovi moraju poštovati, kao svuda u svijetu.
Istraživanje izvedeno na naselju Ledinci pokazalo je da su dva tipska projekta napravljena za nepoznatog korisnika i da su u priličnoj mjeri modifikovani kako bi se uskladili sa potrebama i načinom života vlasnika individualnih stambenih objekata. Raznovrsnost planskih rjesenja, uključivanje interesanata za buduću gradnju već u koncepcijskoj fazi i adekvatan stručan nadzor nad gradnjom objekata, to bi morali biti uslovi ovakvih projekata.
U slučaju naselja “Ledinci” uloga arhitekta-projektanta je bila minimalna. Zato je, za ubuduće, preporučeno kontinuirano praćenje rasta naselja, od planiranja do stručnog nadzora u realizaciji. To bi danas svakako pomoglo planiranju cijelih stambenih blokova ili dijelova grada, što današnjioj urbanističkoj regulativi očigledno nedostaje. Sveobuhvatno planiranje podrazumijva i očuvanje starih, vrijednih zgarada i njihovo uklapanje u ambijent, umjesto njihovog rušenja, čemu se danas redovno pribjegava. Na taj način, u kulturološkom i arhitektonskom smislu, grad Bijeljina ostaje bez istorijskog identiteta i bilo kakve poveznice sa prošlim vremenima. Slika koju danas Bijeljina nudi posjetiocima jeste nasumična, neplanska i stihijska gradnja, koja će ostaviti loše posljedice u budućnosti.
(nastaviće se)