Piše: Jusuf Trbić
Prvi pomen o hramovima na području Semberije nalazimo u doba srednjovjekovne bosanske države, u XIV i XV vijeku, ali i početkom XVI vijeka. Naime, sve do 1521. godine ovaj kraj je bio pod vlašću Ugarske, koja je, kao izrazito katolička država i vjerna saveznica Vatikana, izdašno pomagala gradnju samostana, pogotovo za franjevački red. Kako navodi Mustafa Grabčanović, detaljan popis franjevačkih samostana u sjeveroistočnoj Bosni toga doba (u tzv. Mačvanskoj kustodiji) nalazi se u djelu istoričara Bartola de Pisa iz 1380. godine. On navodi dva samostana u semberskom kraju : Biblina, čije je sjedište bilo na mjestu današnje Bijeljine, i samostan Santa Maria in Campo ( Svete Marije u Polju), sa sjedištem na području današnjeg sela Ruhotina. Postojao je i samostan De Lab na mjestu današnjeg Ugljevika, čije je postojanje potvrđeno turskim popisima iz 1533. i 1548. godine, kao i samostan Telzac u Teočaku. Svi ti samostani nestali su u vihoru istorije, dok su onaj u Teočaku Turci pretvorili u džamiju.
…………………..
Poznati manastir Tavna, udaljen 18 kilometara od Bijeljine, najstariji je hram koji postoji na ovom području. Prvi put se u dokumentima spominje 1548. godine, a smatra se da je građen u doba Nemanjića. Vjeruje se da su ga podigli sinovi kralja Dragutina, Vladislav i Uroš. Današnja manastirska crkva sagrađena je na mjestu prvobitne, koja se pominje u najranijim turskim poreskim defterima iz 1533. i 1546. godine. Nakon toga pominje se isključivo kao manastir. To je u 18. i 19. vijeku bilo i vrlo značajno obrazovno središte.
U tursko doba je, zbog čestih borbi u ovom kraju, manastir teško stradao, kasnije je obnovljen, ali je skoro potpuno devastiran od strane ustaša u Drugom svjetskom ratu. Danas je to jedan od rijetkih vjerskih i kulturnih spomenika iz starih vremena i pravi biser kulturne baštine ovoga kraja.
Prvi pisani trag o postojanju pravoslavne crkve u Bijeljini nalazi se u popisu Mitropolije beogradske 1735. godine. Tu je zabilježeno da se, u vremenu austrougarske okupacije (1718-1739.) u naselju Belina nalazi 70 srpskih kuća i crkva napravljena od upletenog šiblja oblijepljenog blatom (plot) i pokrivena šindrom. U prvoj polovini XIX vijeka sagrađena je kapela “u bondruk” ( od čerpića), a 1867. godine turska vlast je odobrila da se izgradi nova crkva. Čelnici tadašnje Crkvene opštine Pero Hadži-Čolaković, Milko Jovičić i Pero Živanović našli su se pred problemom – nisu imali plac u gradu za gradnju tako velikog i važnog objekta. Tada je Bijeljinka Hanumica Osmanbegović darovala veliki plac u centru naselja, u tadašnjoj Srpskoj varoši, a uz to i pozamašnu sumu novca, da se počne s gradnjom Crkve svetog Đorđa (Georgija). Po običaju, tu su gradnju pomogli i bijeljinski Bošnjaci i Srbi. Plemeniti gest nije bio zaboravljen sve do posljednjeg rata. Jedna ulica u gradu kratko vrijeme je nosila ime dobrotvorke Hanumice Osmanbegović, ali su vrlo brzo velikosrpski patrioti pokazali da njima ne trebaju ni oni Bošnjaci koji pomažu gradnju crkve. Zaboravljen je, isto tako, i poklon porodice Muratbegović – zemljište za crkvu i crkvenu kuću u Suhom Polju, kao što su zaboravljena i izbrisana i sva druga dobra djela koja su Bošnjaci učinili Srbima. I obrnuto. Došlo je vrijeme kad je samo mržnja na cijeni.
A sama crkva je izgrađena u mješovitom rusko-vizantijskom stilu, dok je zvonik podignut nakon dolaska Austro-Ugarske. Bila je pokrivena crijepom, koji je je 1979. godine zamijenjen bakarnim limom.
Na sličan način i u istom stilu podignuta je i Crkva svetog proroka Ilije u Janji, u vremenu od 1884. do 1887. godine. U to vrijeme, pored ove crkve i crkve u Bijeljini, od pravoslavnih hramova postojali su manastir Tavna i zidane crkve u Brocu i Mačkovcu. Crkva u Janji je sagrađena u periodu između 1884-87. godine, u vrijeme kad je renovirana i bijeljinska Atik džamija, a svu građu za crkvu dala je udovica iz bogate porodice Isaković. U to vrijeme postojao je zajednički odbor za gradnju nove (Džedid) džamije i crkve, na čijem čelu su bili Halil Huremović i Ilija Petrović, a radovi na gradnji oba hrama tekli su uporedo. Crkva je velika i prostrana, sa kupolom u rusko-vizantijskom stilu i nalazi se pored glavnog puta Bijeljina-Zvornik. Zabilježeno je da su u Janji još 1835. godine službovali sveštenici Jovo i Tomo Popović, koji su osnovali i prvu školu u Janji, a tadašnja crkva bila je smještena u kući, na čijem mjetsu je sagrađena nova crkva. U janjarskoj istoriji ostao je zapamćen prota Petar Madžarević, koji je ovdje proveo 30 godina, sve do penzionisanja 1999. godine.
U Bijeljini je, na gradskom groblju Pučile, 1936. godine izgrađena Crkva svetog arhiđakona Stefana, a nešto ranije, 1934. godine, sagrađen je Parohijski dom u Bijeljini.
Nakon posljednjeg rata dugo se i mukotrpno obnavljaju džamije, a za to vrijeme, uz nesebičnu pomoć gradske i entitetske vlasti, podignut je čitav niz crkava u selima, kao i manastir Svetog Vasilija Ostroškog u centru grada, na temeljima jedanaest otetih bošnjačkih kuća (to je poznati “Versaj” vladike Kačavende), raskošni manastir svete Petke kod Pet jezera u ruskom stilu, mala Crkva svetog Nikole u etno-selu Stanišići, crkva na Ledincima i Saborni hram Rođenja presvete Bogorodice u blizini, Crkva svetih apostola Petra i Pavla u Tombak mahali i Crkva velikomučenika Pantelejmona, koja se još gradi u naselju Krušik.
………………
Katolička Crkva neokaljanog srca blažene djevice Marije podignuta je 1914. godine. Prije toga je, nakon dolaska turske vlasti, nestalo katolika iz semberskog kraja, da bi se pojavili ponovo u vrijeme autrougarske okupacije od 1718. do 1739. godine. Tada je Atik džamija bila prepravljena u crkvu. Kad se turska vlast vratila, ponovo su otišli katolici, pa se pojavili s dolaskom Autro-Ugarske 1878. godine, kad počinje i kolonizacija Mađara na područje Bijeljine. Već 1885. godine osnovana je katolička Župa svetog Stjepana kralja, pa je 1896. sagrađen skromni župni dvor, da bi 1914. bila sagrađena crkva za tadašnjih više od 1.500 katolika, koliko ih je živjelo u Bijeljini. Ova crkva nije pretrpjela razaranja u posljednjem ratu.
U Novom Selu (nekadašnji Franz Josefsfeld), nadomak Bijeljine, njemački kolonisti su 1913. godine sagradili evangelističku crkvu izuzetne ljepote i impresivnih razmjera. Nakon Drugog svjetskog rata i odlaska Nijemaca, ova crkva, kao i cijelo selo, prepušteni su zubu vremena, a crkva je čak godinama služila kao magacin za pšenicu, u okviru Poljoprivrednog dobra “Semberija”. Ovaj dugogodišnji sumrak civilizacije prekinut je prošle godine, kad je Novo Selo (uključujući i crkvu), kao graditeljska cjelina, proglašeno za nacionalni spomenik kulture države BiH, i to na prijedlog Medžlisa Islamske zajednice Bijeljine.
………………….
Bijeljina je nekad imala i veliku i lijepu jevrejsku sinagogu, sagrađenu početkom XX vijeka na mjestu gdje se danas nalazi park ispred hotela “Drina”, na uglu dvije prometne ulice u centru grada. Poznato je da su se Jevreji počeli doseljavati u Bijeljinu od 1850. godine, kad su iz Skoplja, Soluna i Sarajeva došli Jevreji sefardi. Već 1864. godine, po popisu je bilo 93 muške glave Jevreja, a nakon 1878. godine počeli su se doseljavati i njemački Jevreji – aškenazi. Dugo je između ove dvije grupe vladala netrpeljivost, a kad su se najzad složili, sagradili su sinagogu, jednu od najljepših u BiH. Na žalost, fašizam ih je pomeo s ovih prostora. Sinagoga je bila oštećena u savezničkom bombardovanju, a definitivno je srušena nakon Drugog svjetskog rata. Godine su trebale opštinskoj vlasti da konačno ogradi i zaštiti ostatke jevrejskog groblja, koje je propadalo, i da postavi spomen-ploču na mjestu nekadašnje sinagoge. Preostale jevrejske kuće, među njima i zgrada nekadašnje Jevrejske opštine, u blizini Pošte, prepuštene su ljudima i vremenu.