Piše: Saud Grabčanović
B) Karakteristike janjičarskih jedinica
Janjičari su bili prva organizovana, profesionalna, stajaća vojska u Evropi nakon pada Rimskog carstva, sa vlastitim uniformama, platom i vojnom muzikom koja se zvala mehter. Janjičari su stanovali u posebnim kasarnama i prvi se počeli služiti vatrenim oružjem. Po tim karakteristikama janjičari su bili predhodnica modernih armija. Za razliku od njih, feudalni evropski vladari tog doba podizali su vojsku jedino za slučaj rata i jedino je tada i plaćali. Janjičarski bataljon, koji je stalno bio zajedno, postajao je za svoje pripadnike poput familije. Za mirnodopskih vremena oni su služili za stražarsko – policijske poslove, a u slučaju nužde kao vatrogasci. Janjičari su kvartalno dobijali redovnu platu, koju im je uručivao lično sam sultan, obučen u janjičarsku uniformu. Za velikih bitaka janjičarske jedinice su bile odlučujuća snaga koja je donosila prednost, iako im je prvenstveni zadatak bio čuvanje sultana. Janjičarske jedinice bile su posebne u mnogo čemu, one su bile prva regularna vojska u Evropi. No, vremenom su janjičarske jedinice postojale sve manje efikasne u sukobima sa evropskim vojskama, naročito od 17. vijeka, iako su formalno brojem tada bile najveće. Razlozi za pad efikasnosti ležali su i u činjenici da je, s vremenom, postati janjičar – bilo izrazito unosan posao, pa su mnogi bogati i uticajni muslimani slali svoju djecu u janjičare, ali su pomoću korupcije izbjegli da ona prođu vojničku obuku (adžami oglan). Tako su oni na papiru bili odlični vojnici, iako u stvarnosti to uopšte nisu bili, već su samo dobijali platu. Drugi razlog je brza industrijalizacija Evrope i usavršavanje ratne tehnike i naoružanja, te povećanje vatrene moći kršćanskih vojski. Tehnička superiornost bila je presudna u konačnom slomu Osmanskog carstva u njegovom evropskom dijelu.
C) Organizacija janjičarskih jedinica i vojnički činovi
Janjičari su bili podjeljeni u orte –bataljone kojima su su komandovale čorbadži-baše. Sve orte zajedno formirale su janjičarski korpus zvani ocak (doslovno prevedeno “srce”), kojim je formalno zapovijedao vrhovni komandant – sultan, a u praksi janjičarski aga. U vrijeme Sulejmana I bilo je 165 orti, vremenom je njihov broj narastao do 196. Janjičarski korpus bio je podjeljen na:
a. janjičarski džemat-granične jedinice, do 101 orte ,
b. janjičarski buljuk – to je bila sultanova lična garda, do 61 orte
c. janjičarski sejmen, današnjim riječnikom žandarmi, do 34 orte
Uz to postojale su i 34 kadetske orte (janjičari adžemi) i gotovo nezavisan janjičarski ocak, stalno raspoređen u Alžiru.Ispočetka su janjičari dobijali više činove na račun vremena koje su proveli u službi u svojoj orti. Svoju jedinicu mogli su napustiti jedino pod uslovom da dobiju zapovjedništvo nad nekom drugom jedinicom. Kazniti ih je mogao jedino oficir iz njihove orte. Svi njihovi činovi imali su povezanost sa kuhinjom i kazanom, koji je bio simbol janjičarskog odreda . Jedni istoričari su smatrali da je to bilo zbog sultana koji je simbolički bio hranitelj janjičara. Danas su poznati stvarni izvori tih imena za janjičarske vojne činove. Prevod ovih imena sa turskog nema veze sa stvarnim funkcijama nositelja ovih činova.
Janjičarski činovi su bili :
- Čorbadži-baša – komandant orte -pukovnik (Turski: çorbaci başı = glavni kuhar čorbe)
- Oda-baša – pomoćnik čorbadži-baše -major (doslovno znači : zapovjednik spavaonice)
- Ašći-baša – kapetan (doslovno znači : zapovjednik kuhinnje)
- Saka-baša – poručnik (doslovno znači : zapovjednik vodonoša)
Danas nam ovakvi nazivi za komandni kadar janičarskih jedinica izgledaju smiješni. Neko može pomisliti da se ovdje radi o intendantima i kuharskoj jedinici. To je naprosto greška. Da bismo shvatili ove nazive, treba da poznajemo istoriju turskog naroda i prije primanja islama, kad su oni bili stepski ratnički i nomadski narod koji je živio u centralnoj Aziji. Turci su tada imali višebožačku religiju šamanizam, koji je i danas prisutan u Sibiru. Šamanizam je vjerovanje u bezbroj božanstava, zlih i dobrih duhova koji žive u svemu : kamenu ,drvetu, živom stvoru itd. Ti duhovi upravljaju i ratovima. Rat je, u stvari, njihov kotao, gdje oni od ljudskog mesa prave čorbu, a najvještiji ratnici koji pobjeđuju pomažu im tu čorbu skuhati i začiniti je – zapržiti je! Praznovjerje je kod Turaka ostalo u nekom obliku i nakon njihovog prelaska na islam. Zbog ovoga su Turci stvorili jedan specifičan oblik islama, koji se u pristupu islamskom učenju u praksi prilično razišao sa izvornim arapskim islamom. Ovo nije bilo karakteristično samo za turski narod, i kod drugih naroda je to bio slučaj I drugi su narodi sačuvali dijelove svojih paganskih vjerovanja i nakon primanja islama. Ovi nazivi za janjičarske oficire : čorbadži-baša , oda-baša, ašći-baša, saka-baša, sve su to simbolični nazivi dati prema staroj turskoj mitologiji. I kod nas se danas u Bosni zna reći : « Zapržili smo im čorbu», kad nekog pobijedimo u borbi, sportu, takmičenju.. Kada to kažemo mi i ne znamo da smo tu frazu naslijedili od Turaka.
(nastaviće se)