Piše: Saud Grabčanović
Do danas je objavljeno jako mnogo istorijskih radova o slavnom Bošnjaku Kulin –kapetanu ili kako se tačno zvao Mehmed-begu Kulenoviću. O njemu i njegovoj tragičnoj smrti u bitci na Mišaru 1806. godine,u toku Prvog srpskog ustanka, pisali su mnogi, kako naši, tako i istoričari iz našeg okruženja. U ovim radovima svaka je strana izlagala „svoju istinu“ utemeljenu na „klimavim“ i iskonstruisanim istorijskim činjenicama za jednokratnu nacionalnu upotrebu, a bez dubljih istorijskih analiza stvarnih okolnosti vezanih za ovaj događaj. Postoje takođe i narodne epske pjesme posvećene ovom našem junaku i gaziji , kako bošnjačke, tako i srpske, a svakako su među njima do danas najpoznatije epske pjesme koje je ispjevao slijepi guslar Filip Višnjić, koji je bio rodom iz sela Donje Trnove u blizini Ugljevika. Slijepi Filip Višnjić je bio učesnik u Prvom srpskom ustanku. Njegova je uloga u toj velikoj pobuni Srba protiv Osmanske vlasti prevashodno bila da guslama i pjevanjem junačkih pjesama iz davne srpske prošlosti podiže moral srpskog puka i borac. Pored već poznatih epskih pjesama, Višnjić je skladao i vlastite pjesme vezane za trenutne događaje, koje su podizale moral srpskim borcima kroz veličanje i glorifikaciju njihovih dotadašnjih ratnih uspjeha, te umanjivanje njihovih neuspjeha, kao i minimiziranje i potcjenjivanje vojničkih vrlina Osmanlija. Filip Višnjić je opjevao Kulin-kapetana u pjesmama “Knez Ivan Knežević” i “Boj na Mišaru”, uzimajući ga kao centralnu ličnost i glavnog zapovjednika vojske bosanskog ejaleta, iako je on bio samo jedan od nižih komandanata. Uza sve ovo, nikako ne smijemo smetnuti s uma da je guslar Filip Višnjić bio potpuno slijep čovjek koji je oslijepio u svom ranom djetinjstvu od velikih boginja. Znači , Filip Višnjić u toku boja na Mišaru ništa od toga šta se u toj bitci odigralo nije mogao vidjeti, ukoliko se tu uopšte i nalazio. Sve što je bilo vezano za ovaj boj on je mogao samo čuti od nekog od aktera tih borbi. A taj čovjek, od kojeg je to on mogao čuti, bio je, naravno, iz „njegovog“ korpusa i imao je „svoju“ istinu i subjektivne poglede. Iz svih ovih pobrojanih razloga ta se njegova pjesma o boju na Mišaru, kao i o pogibiji Kulin –kapetana, uopšte ne može uzeti kao ozbiljno istorijsko svjedočanstvo o tim ratnim događajima. Ta pjesma može poslužiti samo u nacionalističke svrhe. Ja lično smatram da je tu pjesmu slijepi Filip Višnjić, koji je bio pjesnički genij tipa Homera, najvećim dijelom iskonstruisao u svojoj glavi, ushićen nakon neočekivanog turskog ( bošnjačkog) povlačenja sa mišarskog ratnog polja. Ja ću u ovom mom radu pokušati da podrobnije analiziram ovaj istorijski događaj i da objektivno prezentiram sve istorijske činjenice vezane za boj na Mišaru, kao i za život, djelo i pogibiju slavnog ostrovičkog Kulin-kapetana, te podatke vezane za Ostrovičku tvrđavu i kapetaniju i slavnu bošnjačku begovsku porodicu Kulenoviće, koji su generacijama obnašali dužnosti kapetana te kapetanije, kao i razne druge svjetovne i duhovne funkcije u tom dijelu Bosne i Hercegovine.
Biografija Kulin-kapetana i njegovo porijeklo
Gazi Mehmed-beg Kulenović (Kulinović) rođen je u tvrđavi Ostrovica – Kulen Vakuf 1776. godine, otac mu se zvao Hadži-Ibrahim-beg Kulenović. Kulin-kapetan je poginuo u bitci na Mišaru ( Mala Vranjska) 13.8.1806. godine. Kao mladić postao je osmanski graničar i dobio je nadimak “Gospodar Ostrovice“. U narodu on je bio poznat i kao Kulin-kapetan. On svakako spada u najznačajnije ličnosti bosanske istorije s kraja 18. i početka 19.vijeka. Kulin-kapetan potiče iz jedne od najvećih i najraširenijih bosanskih begovskih familija. On je bio na čelu jedne od najznačajnijih krajiških kapetanija, čuvene kapetanije Stara Ostrovica (šire područje oko današnjeg Kulen-Vakufa). Kulin-kapetan je bio sedmi kapetan kapetanije Stara Ostrovica iz loze Kulenovića. Mehmed-beg Kulenović ili Kulin-kapetan prvi put se spominje u osmanskim dokumentima iz 1792. godine kao kapetan Staroostrovičke kapetanije. On je te godine naslijedio kapetansko zvanje od svog oca Hadži-Ibrahim-bega Kulenovića (Kulinovića). Prema predanju, nakon pada Donjeg Lapca u Dubičkom ratu on je, radi velike blizine novouspostavljene granice, sagradio kulu i odžak na Prkosima i tamo prenio sjedište kapetanije iz tvrđave Stara Ostrovica. Grana begovske porodice Kulenović, kojoj je pripadao Kulin-kapetan, bila je jedna od najrazgranatijih begovskih porodica u Bosni i Hercegovini uopšte, a bavila se i sakupljanjem harača, tako da su ih u narodu prozvali „Haračlije“. Kulin-kapetan je bio jedan od najaktivnijih i najratobornijih krajiških kapetana svoga vremena. Kao veliki i veoma hrabri ratnik učestvovao je u velikom broju mejdana u kojima je pobijedio sve svoje protivnike. Suvremenici, kako bošnjački tako i srpski, opisuju ga kao velikog junaka i gaziju, koji je bio veoma vješt u baratanju sabljom. U svojim „Memoarima“ Prota Mateja Nenadović je naveo da se sreo sa Kulin-kapetanom u toku pregovora prije bitke na Mišaru. Opisao ga je kao „naočitog čoveka od trideset godina, prikladno odevenog“ . Kulin-kapetan se isticao junaštvom u svim pohodima u kojima je učestvovao. Kulin-kapetan je učestvovao u vojnim pohodima nekoliko bosanskih vezira na Srbiju, počev od onog sa Bećir-pašom (Ebu Bekir-paša) na Beograd, sa ciljem smirivanja ustanka raje protiv beogradskih dahija. Učestvovao je u odbrani Višegrada i Užica od srpskih ustanika, čuvanju bosanske granice na Drini, upadima u Mačvu i Pocerinu, sve do pohoda na Srbiju u ljeto 1806. godine i bitke na Mišaru. U bitci na Mišaru 1806. godine Kulin-kapetan je bio komandant bosanske spahijske konjice, tj. lijevog krila vojske Bosanskog ejaleta. U toj je bitci bio ubijen na krajnje podmukao način. Kao junaka ga spominje nekoliko bošnjačkih i srpskih narodnih pjesama. Nakon njegovepogibije, na čelu Staro Ostrovičke kapetanije zamijenio ga je sin Ahmed-beg. Posljednji ostrovički kapetan bio je njegov unuk Mehmed-beg, koji je umro neposredno pred ukidanje kapetanija u Bosni i Hercegovini, koje je izvršeno 1834/35. godine (ili 1250. hidžretske godine).
( Nastaviće se)