Piše: Saud Grabčanović
Osmanovo pomirenje sa sultanom i proglašenje pašom Vidina
Nemoćan da ga pobijedi, sultan Selim III je 1799. godine ponovo amnestirao Pazvanoglua zbog otkazivanja poslušnosti i imenovao ga pašom Vidina sa tri tuga. Porta i sultan su ga tako ponovo pokušali pridobiti dodjelom titule paše sa tri tuga, o kojoj je on odavno sanjao, kao i imenovanjem da upravlja Vidinskim pašalukom u ime sultana. Ovo novo pomirenje odmetnutog Pazvanoglua sa sultanom ponovo je Negotinsku Krajinu u Srbiji vratilo u nadležnost Osmanskog carstva. Pazvanoglu je tako postao Vidinski paša, a nezvanično je postao knez Kladova i Krajine. Pazvanoglu se zakleo na vjernost sultanu i prihvatio obavezu slanja uobičajenog godišnjeg zakupa sultanu na ime izdržavanja Ćabe u Meki, carskog divana i sultanove tjelesne garde. Kladovo i Krajina su tradicionalno bili sultanov Has koja je prepisan na sultaniju, pa je vidinski paša bio dužan godišnje platiti 100.000 groša za najam u carsku blagajnu. U januaru 1799. godine agent ruskog konzula stigao je u Vidin iz Bukurešta. Primio ga je Pazvanoglu. Svrha posjete je bila upozoriti pašu da ruske vlasti više neće tolerisati napade njegovih trupa sjeverno od Dunava. Prema Jaškom ugovoru iz 1792.godine, Rusija je bila zaštitnica Vlaške, pa je svojim napadima na Vlašku Pazvanoglu rizikovao rat sa Rusijom. Nakon ovog ultimatuma njegove trupe su se povukle iz Vlaške. Nedugo zatim Pazvanoglu se ponovo odmetnuo od sultanove vlasti, pa je zbog toga Porta ponovo poslala vojsku na Vidin. Posljednji pokušaj Visoke Porte da oružjem zauzme Vidin bio je u avgustu 1800. godine, ali ni ova opsada nije dala očekivani rezultat. Nakon trećeg i posljednjeg pokušaja osvajanja grada, sultan je „digao“ ruke od njega. Nakon sultanove propale opsade Pazvanoglu je postao suvereni vladar, pa je pokrenuo aktivnosti usmjerene na konsolidaciju njegove moći. Po nalogu Osman-paše 1800.godine bugarski biskup Sofronij Vračanski je doveden iz Vraca u Vidin. Pazvanoglu je želio ovog slavnog Bugarina u Vidinu, jer njegov saveznik sveštenik Kalinik nije imao taj crkveni čin.Paša je uvjeravao biskupa Sofronija da će ostati u gradu samo mjesec dana, a u stvari je on tu ostao tri godine. U Vidinu je Sofronij napisao dvije njegove vidinske zbirke. Te se njegove zbirke sastoje od propovijedi i prijevoda popularnih knjiga toga doba : Aesop Fables, Syntype Philosopher, Philosophical Wisdom. U svojoj autobiografiji Sofronij Vračanski je opisao Vidin u vrijeme Osmana Pazvanoglua kao “prebivalište varvara i hajduka”.
Ponovni Pazvanogluov sukob sa sultanom
S obzirom na to da se istovremeno borio s protivnicima na bugarskom tlu i vršio upade u Vlašku, u kojima njegove pozicije nisu bile jake, Pazvanoglu je prihvatio Portin zahtjev za prekidom neprijateljstava. Juna 1800. godine postigao je primirje sa Hadži Mustafa-pašom, ali aspiracije vidinskog vladara ovim nisu bile potpuno ugašene, što je prisililo Visoku Portu da ga u augustu 1800. godine ponovo proglasi pobunjenikom, oduzme mu sve tri vezirska tuga i preda Vidinski pašaluk na upravu Tahir-paši. Osmanska vlada je u avgustu 1800. godine glasno najavila početak nove vojne kampanje protiv Pazvanoglua, ali praktične akcije gotovo da i nije bilo. Vlaški knez Aleksandar Moruzi započeo je mobilizaciju u Olteniji, kao odgovor na napade krdžalija iz Vidina. U to su vrijeme Pazvanogluovi saveznici neutralizirali ajana Ismaila Trasteniklioglua i zauzeli područja između Novog Pazara i Kozluđe. U avgustu su osmanske trupe pokušale zauzeti Pleven koji je kontrolisao Pazvanoglu, ali su bile odbijene. Krajem septembra su sultanove trupe uspjele ponovo zauzeti Nikopolj, koji su bile izgubile u prethodnom mjesecu. U oktobru i novembru Pazvanoglu je organizovao napad krdžalija na Trakiju, koji je vodio Kara Fejzi koji je stigao do Edirne, a pri tome je razbio sve vladine jedinice koje su bile poslane protiv njega. Početkom septembra su bila vraćena pod sultanovu vlast mjesta Poreč i Tekija. Osmanske snage koje su ratovale protiv Pazvanogluovih na toj strani sačinjavalo je oko 200 ljudi sa Ade Kale, a pridružio im se i odred od oko 400 konjanika iz Beogradskog pašaluka. Ove osmanske kombinirane snage su 18. septembra napale tvrđavu Kladovo koju su kontrolisale Pazvanogluove trupe. Ovaj se osmanski napad završio potpunim neuspjehom. Kako bi spriječio još jedan napad, Pazvanoglu je naredio paljenje tri sela između Ade Kale i Kladova : Šipa, Đederca i Kladušnice, kako bi spriječio carske trupe da u njima prezime. Zimi 1800-1801. godine Pazvanoglu je ponovo napao na Vlašku i zbog toga napada je bio pod velikim pritiskom Rusije i prijetnjom ruske vojne intervencije protiv Vidina. Pazvanoglu je tada poslao pismo ruskom konzulu u Bukurešt, koje su potpisali Čingiz Geraj, krimski sultan koji je bio kod njega u egzilu, i vladika Kalinik Vidinski. U tom pismu on je pokušao da opravda prisustvo vidinskih trupa u Vlaškoj trgovinskom blokadom koju su mu nametnule osmanske vlasti i predložio je povlačenje trupa s obje strane rijeke Oltenije. Pismo koji je trebalo da objasni Osman-pašine pozicije u Bukurešt je odnio njegov savjetnik Nedeljko Popović, inače i sam ruski državljanin. U međuvremenu, ruski car Pavle I je formirao posebni vojni korpus i ponudio je osmanskim vlastima vojnu intervenciju da se uguše neredi u sjevernoj Bugarskoj, ali je sultan Selim III tu ponudu odbio iz straha od ruske okupacije. Pod prijetnjom ruske vojne intervencije, Pazvanoglu se povukao iz istočnih dijelova Oltenije, iako su na tom području počeli seljački ustanci uz njegovu podršku. Pazvanoglu je jedinice koje su se vratile iz Oltenije poslao na zapad i jug. U februaru i martu 1801. godine je osvojio mjesta: Berkovsko, Kladovo i Negotin, prijetio je Nišu, a njegove kardžalijske bande su kontrolisale čitavo područje između gradova Niša i Sofije. U aprilu 1801. godine Pazvanoglu je nastavio marševe i napade na naselja u Vlaškoj i opljačkao gradove Ramnik Valča i Govor. Iako je u tim napadima imao samo oko 1.000 konjanika pod svojim komandom, mnogo veće i jače trupe Osmanskog carstva nisu ga uspjele spriječiti u tim pohodima. U maju 1801. godine sultan mu je oduzeo titulu Vidinskog paše i ponovo ga je proglasio odmetnikom. Cijele te 1801.g odine su Pazvanogluove snage vodile vojne okršaje sa osmanskim snagama i izvodile pljačkaške upade u Srbiju i Vlašku. U februaru 1802. godine vojska vlaškog kneza Mihaila Sutua je prešla Dunav i protjerala Pazvanogluove snage iz Kladova i Negotina. Kao odgovor na to Pazvanoglu je sa trupama napao Olteniju, ali je taj njegov napad bio odbijen sa velikim gubicima. Nakon ovoga su Pazvanogluove trupe izvele bolje organizovani napad koji je predvodio Manaf Ibrahim, a koji je započeo u aprilu. U tom napadu su Sutuove snage bile poražene, a cijela teritorija Vlaške zapadno od Olta je došla pod kontrolu Pazvanoglua. Ofanziva je izazvala paniku i val izbjeglica, jer se i sam glavni grad Bukurešt našao na udaru krdžalija Manafa Ibrahima. Krajem februara 1802. godine se među stanovnicima Bukurešta pronio glas da se Pazvanogluova vojska kreće u pravcu njihovog grada. Tadašnji vladar Vlaške princ Mihail Sutu je prvi panično pobjegao iz grada, ostavivši svoju prijestolnicu pod zaštitom garnizona u kojem su većinu činili plaćenici raznih nacionalnosti. Nakon bjekstva princa Sutua i većina stanovnika Bukurešta je pobjegla iz grada. Grad su zatim napustili zapovjednik Sutuovog garnizona bimbaša Sava i njegove trupe. Oni su pobjegli iz grada i krenuli u potragu za Sutuom. Napustili su grad pod izgovorom da im princ treba da isplati zaostale plaće, a u stvari su pobjegli od straha bojeći se Osmana i njegovih krdžalija. Bukurešt je tako bio ostavljen bez ikakve zaštite na milost i nemilost bandi gradskih prosjaka koje su opljačkale dvor i sve kuće u gradu. Vođa prosjačke bande Melanos marširao je ulicama Bukurešta sa krunom vlaškog princa Sutua na glavi! Vojska Osmanskog carstva, čiji je princ Sutu bio vazal, a koja se nalazila u obližnjem garnizonu, uspjela je u poslednji čas spriječiti prosjake da ne spale napušteni i opljačkani grad. Do napada Pazvanogluovih snaga na Bukurešt nije došlo, jer se Osman-paša pod ruskim pritiskom obavezao da neće prijeći rijeku Olt. Od 1800. do 1803. godine Osman Pazvanoglu je bio u zenitu svoje moći. Osman Pazvanoglu i njegovi odredi su tih godina ponovo preduzeli pljačkaške pohode na Vlašku i pri tome su i spaljivali opljačkana naselja. U toku tih pohoda krdžalije su zauzele grad Krajovu i opljačkali je, a zatim su spalili veći dio grada. Od oko 7.000 domova u Krajovi nespaljenih ih je ostalo samo oko 300! To je prisililo vlaškog kneza Aleksandra Moruzija- Fanariota da podnese ostavku sultanu Selimu III. Pazvanogluova imperija je početkom 19. vijeka bila netaknuta, uključivala je cijelu istočnu Srbiju te sjevernu, sjeverozapadnu i centralnu Bugarsku. Sultan je bio potpuno onemogućen da nameće svoju volju Rumeliji. Ova je činjenica ohrabrila Pazvanoglua, pa su 1802-1803. godine njegovi janjičari i krdžalije izveli brojne napade na naseljena mjesta i osmansku vojsku u Istočnoj Trakiji i stigli vrlo blizu Istanbula. Pazvanoglu je na taj način želio da zaštiti svoju paradržavu od budućih osmanskih napada. U to vrijeme Osman-paša Pazvanoglu posvećuje veliku pažnju unutrašnjoj politici u svojoj državi. Savremenik S. Ustjungel piše da : „paša smanjuje poreze i raspodjeljuje zemlju siromašnima”. Pazvanoglu je imao za cilj da na taj način pridobije simpatije većinskog pravoslavnog bugarskog stanovništvo u svojoj državi.
(Nastaviće se)