Piše: Saud Grabčanović
Udaja princeze Marija od Bosne i njen bračni život
Kako sam već rekao, princeza Marija Kotromanić je bila udata za grofa Ulricha V von Helfenstein-Wiesensteiga, koji je bio vladar tadašnje njemačke pokrajine Švapske (Danas Baden Württemberg). Brak između Ulricha V i princeze Marije je ugovorio car Svetog Rimskog Carstva, Karlo IV. Grof Ulrich V je na dvoru cara Karla IV u Pragu u drugoj polovini 14. vijeka imao važnu ulogu. Car ga je zbog toga nagradio titulom hercoga, te za njegov status vrlo bitnim brakom sa vojvotkinjom Marijom Kotromanić iz Bosne. Car Karlo IV je ovim brakom htio podići status helfenštajnskog grofa Ulrha u feudalnom evropskom društvu. Postoje dokazi da je princeza Marija zajedno sa starijom sestrom Elizabetom Kotromanić boravila u Budimu i to prije Elizabetine udaje za Ludovika Anužvinskog, mađarskog kralja. Kralj Ludovik spominje princezu Mariju u svojim poveljama. Pored toga, imena Elizabetinih kćeri nam govore da je princeza Marija zajedno sa princezom Elizabetom i sa Katarinom Celjskom boravila u Budimu. Dvije bosanske princeze su bile sestre, dok je Katarina bila njihova bliža rodica. Elizabetine prve dvije kćeri su se zvale Katarina i Marija i to nam jasno govori u kakvom su krvnom srodstvu bile te tri bosanske princeze na dvoru u Budimu. Po preporuci svog zeta Ludovika Marija je 26. aprila 1352. godine upućena iz Budima sa svatovima u njemački grad Pasau, na jugu današnje Njemačke. Svatove koji su pratili mladu na putu za Švabiju sačinjavao je veliki broj bosanskih i mađarskih plemića. Brak između Ulriha i Marije je sklopljen 9. maja 1352. godine u Burgu Helfensteinu. Ono što još pouzdano znamo iz njemačkih arhiva jeste podatak da je, prilikom dolaska iz Bosne, naša princeza Marija Kotromanić sa sobom donijela za ono vrijeme veoma veliki miraz u vrijednosti od čak 10.000 ugarskih forinti! Ovaj, za ono vrijeme veoma veliki i vrlo vrijedni miraz, neosporno nam govori o tadašnjem velikom ugledu i moći oca mlade, bana Bosne Stjepana II Kotromanića. Pod njegovim mudrim vođstvom tadašnja srednjovjekovna bosanska država doživjela je velika teritorijalna proširenja, kao i veliki ekonomski, kulturni i politički procvat Ovaj procvat banovine Bosne pod banom Stjepanom II udario je temelje stvaranju budućeg Bosanskog kraljevstva, koje je nešto kasnije stvorio njegov nećak i nasljednik na prijestolu Bosne, Tvrtko I. Kotromanić. Mađarski kralj Ludovik u svom pismu od 25. marta 1353. godine spominje svoju svastiku Mariju von Bosnien kao udatu ženu. Brak sa princezom Marijom je grofu Ulrichu V donio veliki ugled u društvu evropske feudalne elite. Budući da je za bosansku princezu Mariju grof Ulrich V bio ispod njenog plemićkog statusa, ona je u braku bila prilično samostalna, što je bilo neobično za udate žene u tadašnjoj srednjovjekovnoj Evropi. Marija i njen muž su bili vjerne pristalice cara Karla IV. Princeza Marija i grof Ulrich V su u braku imali devetoro djece! Šest sinova : Fridriha, Ludovika (biskup Kaloče ), Viliama, Konrada, Ulriha i Ivana, i tri kćerke : Agnes, Beatriciju i Mariju. Marija i njen muž su vodili vrlo rasipan život, te je dinastija Helfenštajn bankrotirala i ubrzo počela propadati. Njihovi naslijednici su bili prisiljeni prodavati svoje teritorije kako bi otplatili Marijine dugove. Marija je ostala udovicom 5. maja 1372. godine, kada joj je muž bio ubijen. Ulricha V su naslijedili sinovi Konrad i Fridrih. Tri Marijina sina su odabrali crkveni život i stekli su uspješnu crkvenu karijeru. Posebno se među njima ističe Ludovik, koji je postao biskup Kaloče (Mađarska) zahvaljujući tetki Elizabeti. Marijino udovištvo je bilo opterećno velikim finansijskim problemima koji su nju i njene sinove prislili da prodaju sve posjede koje su imali u gradu Ulmu i okolini. Princeza Marija je od tada stanovnike Ulma nazivala svojim nasljednicima.
Zadužbine i zostavština Marije von Bosnien u Njemačkoj
Danas postoje mnogi dokazi koji nam govore da je ova bosanska princeza stvarno postojala i živjela u Njemačkoj. Grad Geislingen an der Steige u južnom dijelu Njemačke ima ulicu koji nosi naziv Maria von Bosnien -Weg. Bošnjakinja Marija Kotromanić von Bosnien ostavila je veoma veliki trag u gradovima širom današnjeg Baden Württemberg –a izgradnjom mnogih javnih objekata koji i dan danas postoje i svjedoče o njenom prisustvu. Najznačajniji objekat koji je Marija podigla i koji i dan danas postoji jeste stara gradska bolnica gradu Wiesensteigu koja nosi naziv „Bolnica Marije od Bosne“. Ova bolnica je zadužbina princeze Marije. O tome nam danas svjedoči natpis koji krasi ovu staru srednjovjekovnu građevinu. Marija se oduvijek tradicionalno krivi za finansijsku propast porodice Helfenstein. Međutim, najnovija istraživanja su pokazala da su ove tvrdnje netačne i zlonamjerne. Grofovi Helfenstein su zapali u finansijsku krizu još na prijelazu iz 13. u 14. vijek, davno prije Marijinog dolaska u njihovu porodicu. Osim toga, nekoliko epidemija kuge koje su harale Evropom u drugoj polovini 14. vijeka uzrokovale su masovne privredne slomove. Taj privredni slom je zadesio i državu kojom su vladali Helfenštajni, što je dovelo do toga da su oni bili prisiljeni da prodaju Geislingen / Steige sa Burgom Helfensteinom, dolinu Filstal kao i carski grad Ulm 1396. godine.
Epitaf sa groba Marije von Bosnien i njezin pečat
Kako sam već rekao, u crkvi u Überkingenu, gdje je Marijin grob, postoji njen nadgrobni spomenik, ali je tekst na njemu potpuno nečitak, jer je uništen. Međutim, prepis natpisa s Marijine nadgrobne ploče, koji je u obliku rimovane pjesme, sačuvan je na jednom papiru koji se danas nalazi u Državnom arhivu u gradu Ludwigsburgu u Njemačkoj. U kontekstu heraldike ovaj dokument je vrlo zanimljiv, jer na kraju pjesme donosi likovni prikaz i tekstualni opis grba tadašnje Bosne. Po svom izgledu i opisu ovaj grb u potpunosti odgovara bosanskom grbu poznatom iz tadašnjih heraldičkih izvora. Jedina, ali veoma krupna razlika sadržana je u izboru boja koje su drukčije od onih boja kojima se grb Kotromanića i Bosanskog kraljevstva obično predstavlja u literaturi. U Državnom arhivu u Ludwigsburgu, nedaleko od grada Stuttgarta, čuva se i prateća isprava o sklopljenom primirju između hercogin Marije od Helfensteina i opata Konrada od Elchingena koja je izdata 17. decembra 1365. godine, a na nju je, kao koroborativni element, pričvršćen viseći pečat Marije, rođene vojvotkinje od Bosne. Marijin pečat je identičan sa pečatom bosanskog kralja Tvrtka I, koji je kao kralj Srbije i Bosne uz izvorni grb Kotromanića paralelno dodao i grb Nemanjića.
Epitaf sa Marijinog groba:
Jedna princeza ovdje pokopana leži, Koja je u svako vrijeme vrline njegovala, Imenom Marija, Blagost joj pristajala, I princeza je nikada nije zaboravljala, Od Ugarske bila je poznata, Pravedni kralj Ludovik je tako Vojvotkinju od Bosne S blagom ovdje u Švapsku doveo, Poznavajući njenu presvjetlost i vrline, Starom od Helfensteina Ulrichu dovede, no on bijaše ubijen, Brojala se tada 13 stotina godina, i 72 uistinu, Princeza svom čašću bogata, Dobročinstvima se posvetila. Na njenom stolu milostivom, Pripremana je hrana s ljudskošću. Držala je časnu pratnju, Sve njene sluge bile su okretne, Da donesu slatko vino i obroke. Siromašni dadoše joj nagradu. Pobožna princeza i matrona Bila je svim svećenicima kao kruna. Što je u srcu mislila To je često otkrivala. Zato će se svećenici svi Moliti da njena duša sa zvucima svečanim Krene putevima nebeskim I dođe u hijerarhiju, Gdje će Boga na njegovom tronu vidjeti, I on će viječni joj život dati, Umrla je na Petak, Nakon St.Marka,velim, A računa se 1400.godine I tri, to je poznato. Ovdje je njen život završio, Na aprilske pete kalende.