Piše: Saud Grabčanović
Rezolucija Informbiroa
Miroslav Krleža je o sukobu Tita sa Staljinom svojevremeno napisao ovo:
„Danas si predsjedavajući međunarodnog mirovnog kongresa ogromnih pacifističkih masa, za koje tvrdimo da nas ima nekoliko stotina milijuna, a sjutradan si čivutska špijunska bagra na vješalima, osuđena na smrt kao kriminalac! Danas si Marty, heroj pobune francuske crnomorske flote, simbol revolucije, da bismo te sutra proglasili odmetnikom i špijunom…”
Ideološki sukob između Komunističkog informacionog biroa i Komunističke partije Jugoslavije, odnosno sukob između SSSR-a i FNRJ, započeo je 1948. godine tzv. „Rezolucijom Informbiroa“. U stvarnosti to je bio direktni sukob između dva tadašnja evropska komunistička lidera-diktatora: velikog Josifa Visaronoviča-Staljina, koji je na duši nosio više ubijenih Rusa i komunista od Hitlera, i njegovog do tada poslušnog i vrlo omiljenog učenika Josipa Broza -Tita, malog balkanskog diktatora. Tito je, nasuprot Staljinu, zagovarao drugačiji pristup marksističkoj praksi. On je zagovarao „srednji put“ u socijalizam i komunizam u odnosu na Lenjinov i Staljinov, sa blažim oblikom tzv. „diktature proletarijata“, bez „kolhoza“, ali sa “sovhozima“, kao i bez prevelikog nasilja i terora.Velikom “hazjajinu“ u Moskvi te Titove ideje se nisu ni malo dopadale i on na je na njih gledao kao na „jeres“, koja u suštini predstavlja „revizionizam“ – restauraciju buržoaskog društvenog sistema. Staljin je smatrao de će ovakav jugoslovenski pristup idejama marksizma-lenjinizma izazvati razdor u Kominformu i tako uništiti jedinstvo svjetskog komunističkog bloka, a na kraju da će sahraniti i samu komunističku ideju. Vrhunac Titovog neposluha, kada je „kap prelila čašu“, bila je Titova otvorena podrška partizanskom pokretu u Grčkoj, borcima i oružjem, čemu se Staljin suprotstavljao u želji da ne izazove rat sa zapadnim saveznicima. Pošto ga mali Tito nije „slušao“, te se „drznuo i oteo mu se iz uzdi“, Staljin je odlučio da ga eliminiše sa političke scene i na njegovo mjesto postavi svog čovjeka. U tom cilju je on odmah inicirao ideološku kampanju protiv KPJ i njenog vođstva, što je kasnije preraslo u otvoreni sukob. Taj je sukob započeo razmjenom pisama u kojima su sovjetski političari hvalili Andriju Hebranga, a kudili Vladimira Velebita, sumnjičili KPJ, prigovarali joj za revizionizam i nastojali je tako razbiti. Ova kampanje je trajala mjesecima, ali sve do početka ljeta 1948. godine ništa o tome nije bilo javno objavljeno. Sukob KPJ – IB je počeo nekoliko meseci nakon osnivanja Kominforma. Staljin je 27. marta 1948. napisao pismo kojim je blatio i omalovažavao KPJ. CK KPJ je odgovorio Staljinu svojim pismom od 13. aprila 1948. godine, a jugoslovensko rukovodstvo je tada odlučilo da Tito ne ide na savjetovanje IB-a u Bukureštu koje se je održavalo od 20. do 28. juna 1948.godine.
Kulminacija sukoba između KPJ i Kominforma odigrala se na Vidovdan (na dan Kosovske bitke i atentata u Sarajevu) 28. juna 1948. Godine, kada je u Bukureštu održan kongres Kominforma – Informbiroa, međunarodne asocijacije komunističkih partija koja je osnovana 1947. godine i koja je bila pod direktnom kontrolom Moskve i njenog lidera Staljina. Na tom kongresu su bili osuđeni Komunistička partija Jugoslavije i njen lider Tito zbog odbijanja da se podvrgne naredbama iz Moskve. Na kraju tog zasjedanja donesena je rezolucija “O stanju u KPJ”, poznatija kao Rezolucija Informbiroa, u kojoj se iznosi ocjena da KPJ sprovodi neprijateljsku politiku prema Sovjetskom Savezu, da se linije KPJ kidaju sa marksističkog gledišta, da se KPJ rasplinjava u bespartijskoj masi, da se partija razvodnila u Narodnom frontu, da nema kritike i samokritike, da Partijom rukovode špijuni i strani plaćenici, da se u Partiji ne slušaju savjeti ostalih komunističkih partija, da se Partija kreće ka buržoaskim ciljevima. Informbiro poziva sve zdrave elemente vjerne marksizmu – lenjinizmu da smijene dotadašnje rukovodstvo KPJ i postave one ljude koji će prihvatiti ovakve prijedloge Informbiroa. Tom su rezolucijom jugoslovenski komunisti na čelu sa Titom bili praktično proglašeni „izdajnicima revolucije, revizionistima, slugama imperijalizma, rušiteljima socijalizma i komunizma i razbijačima jedinstva svjetskog radničkog pokreta“. Rezoluciji su prethodili koraci SSSR-a, koji je 18.-19. marta 1948. godine povukao svoje civilne i vojne stručnjake iz Jugoslavije. Rezolucija Informbiroa je objavljena preko Radio Praga. Sutradan je štampan tekst Rezolucije i odgovor CK KPJ. Poslije sjednice na Dedinju, Milovan Đilas je u ime CK SKJ napisao odgovor u kome je negirao optužbe Informbiroa. (Dragan Marković -Zavera Informbiroa, Beograd, 1987.),
Rezolucija IB-a predstavlja događaj od presudnog značaja za dalji razvoj i opstanak jugoslovenske države i društva. Taj je sukob, izuzev Drugog svjetskog rata i kasnijeg raspada SFRJ, predstavljao najdramatičnije poglavlje u istoriji bivše zajednice jugoslovenskih naroda. Odmah nakon objavljivanja Rezolucije IB-a list „Borba“ je odštampao dokument i obrazloženje KPJ. Tito se povukao u Zagreb, u Vilu Pongrac u Visokoj. Time je započeo najvažniji događaj u svjetskim razmjerama nakon kapitulacije Japana u septembru 1945.godine, kako su to u svojim izvještajima napisali tadašnji američki diplomati.
Veoma brzo nakon Rezolucije IB-a i odgovora iz KPJ na nju, došlo je do zahlađenja i zaoštravanja odnosa između Jugoslavije i SSSR-a sa njegovim satelitima. SSSR i istočni blok su prijetili vojnom intervencijom, čiji je cilj bilo rušenje Tita i neposlušnih jugoslovenskih komunista. Tako je došlo do otvorenog sukoba male i rubne zemlje Evrope i kolosa koji je 1945.godine zavladao polovinomEvrope i postao centrom kakav je uvijek, pa sve do danas, Moskva željela biti. Rusija u sebi ima ugrađenu mesijansku ideju, svaka konkurencija ili neposlušnost s rubova onoga što se smatralo sovjetskim ili ruskim teško se trpjelo. Titova je Jugoslavija bila dovedena pred izbor: ili se prikloniti Zapadu ili pokleknuti pred strašnim kolosom koji ju je svakog trenutka moga napasti i okupir
ati. U tim presudnim trenucima Tito je odabrao onu prvu opciju i uz pomoć novih saveznika njegov režim je uspio preživjeti! Sovjeti su planirali vojnu invaziju na FNRJ u periodu od 1949. godine pa sve do 1951. Godine, ali do te invazije nikada nije došlo zbog podrške Zapada Titovom režimu. Međutim, na granicama Jugoslavije prema istočnom bloku danonoćno je dolazilo do oružanih icidenata. Za vrijeme trajanja sukoba sa IB-om bilo je 7.877 većih i manjih graničnih incidenata, u kojima je poginulo 17 jugoslovenskih graničara. (Banac) . Pojedini istoričari danas navode da je Staljin i u jesen 1952. godine planirao napad na Jugoslaviju, pod šifrovanim imenom “Operacija Jugoslavija”. Dvije veće sovjetske armije su se koncentrisale na granici sa Bugarskom i 12. novembra 1952. godine su vršile manevre pod komandom maršala Georgija Žukova, koji se nalazio u Sofiji. Nedaleko od granične zone prema Bosilegradu pojavio se tenkovski korpus Crvene armije, koji je krenuo ka jugoslovenskoj granici, a potom zaokrenuo za 180 stepeni i vratio se u kasarne. Staljin nije smio napasti, jer je dobio otvorene prijetnje od strane NATO pakta da će braniti Jugoslaviju. (Dragan Marković – Zavera Informbiroa, Beograd, 1987.),
1948. godine, neposredno pred Rezoluciju IB-a, jugoslavenski komunisti su pokrenuli nasilnu i privredno štetnu kolektivizaciju u poljoprivredi i zanatstvu po sovjetskom „modelu“. Nakon rezolucije i sukoba sa SSSR-om potpuno se odustalo od toga, kao i od staljinističkog načina upravljanja privredom i državom. Godine 1950. započeli su eksperimenti s radničkim samoupravljanjem u Jugoslaviji. Od 1953. godine, kad je Staljin umro, u Moskvi je prevladala struja koja više nije toliko insistirala na najgrubljim staljinističkim postulatima. ( “Istorija Jugoslavije 1918 – 1988”, Treća knjiga “Socijalistička Jugoslavija”, Branko Petranović, Nolit Beograd 1988, pogl. “Državna privreda i njene protivurečnosti”)
Nakon rezolucije IB-a u Jugoslaviji je došlo do razdora i podjele u tadašnjoj KPJ a i u JNA, na one koji su ostali vijerni Titu i one koji su podržavali Staljina i njegovu ideologiju. SSSR i Staljin su tada prešli na plan „B“ po kojem je trebalo srušiti Tita i njegov režim iznutra uz pomoć svojih kvislinga unutar KPJ i JNA. U svojoj nakani sovjetski špijuni unutar Jugoslavije počeli su sa vrbovanjem članova KPJ koji su prihvatali Rezoluciju IB-a, podržavali Staljina i bili protiv Tita. Pristalice Tita su u toj podjeli bili u većini, pa su se sljedbenici IB-a i Staljina našli na udaru represije od strane Titovog režima. Mnogi od onih koji su se javno izjasnili za „Staljinovu stranu“ bili su uhapšeni i internirani u razne logore „za prevaspitavanja“, koji su bili otvoreni širom tadašnje FNRJ. Najveći i najzloglasniji logor je bio na Golom otoku, koji se nalazi u Hrvatskoj, u Jadranskom moru. Iako se jugoslovenskim vlastima ne može osporiti pravo da se, u trenutku kada je zemlja bila ugrožena spolja, brani od stvarne ili izmišljene pete kolone, logor na Golom otoku i tretman zatočenika u logoru, ostali su crna mrlja jugoslovenskog posljeratnog društva. Tako je za sve one koji su se u to vrijeme izjasnili za Staljina, ono što je uslijedilo bilo obilježeno velikim patnjama i ličnim i porodičnim tragedijama, a za druge je Rezolucija IB-a iznijedrila perspektivu boljeg života, jer je omogućila trajno odvajanje Jugoslavije iz krutog sovjetskog bloka. To odvajanje od sovjetskog bloka je dovelo do liberalizacije života u Jugoslaviji, te do poboljšanja životnog standarda stanovništva. ( “Istorija Jugoslavije 1918 – 1988”, Treća knjiga “Socijalistička Jugoslavija”, Branko Petranović, Nolit Beograd 1988)
Jugoslavenska istoriografija je kasnije bila sklona prikazivati da je do sukoba Staljina i Tita došlo zbog želje Tita da liberalizira vladavinu u Jugoslaviji – što činjenice zapravo u cijelosti i ne potkrepljuju.Tu je liberalizaciju Tito započeo tek nekoliko godina nakon početka ovog sukoba. Nakon raskola sa SSSR-om, Komunistička partija Jugoslavije je u svojim redovima provela vrlo grubu čistku, u kojoj su stradali svi oni koji su iskreno iskazali potporu Staljinu (a Staljina i SSSR su jugoslavenski komunisti do tada voljeli jednim religijskim žarom), te su brojni jugoslavenski rukovodioci i drugi ključni kadrovi administrativnom odlukom poslani na “preodgoj” neodređenog trajanja u brutalni politički logor na Golom Otoku. ( Martin Previšić, “Historijski zbornik”, Vol.66 No.1 Veljača 2015.)
Nakon Staljinove smrti, 5. marta 1953. godine godine smanjila se opasnost od sovjetske vojne intervencije protiv Jugoslavije. Međutim, na konačno pomirenje zavađenih komunističkih partija KPJ i KPSS trebalo je čekati još nekoliko godina. Prvi korak ka jugoslovensko-sovjetskom pomirenju napravljen je od strane Nikite Sergejeviča Hruščova, prvog sekretara CK KPSS, koji je zajedno sa Nikolajem Bulganjinom, predsednikom vlade SSSR-a i Anastasom Mikojanom, prvim zamjenikom Sovjetske vlade, došao u Beograd 26. maja 1955. Sastanak sovjetske i jugoslovenske delegacije je bio upriličen na Topčideru, u Domu garde, u kome je na petom Kongresu KPJ bilo rečeno istorijsko „ne“ Staljinu.
Zahvaljujući izabranom „srednjem putu“ u socijalizam, sa osloncem na Zapad, naša je zemlja u odnosu na zemlje sovjetskog bloka imala puno bolji životni standard i veće ljudske slobode i prava, na kojima su nam oni u to vrijeme zavidjeli! Međutim, ovi procesi su u socijalističkoj Jugoslaviji nepovratno otvorili vrata zapadnom uticaju koji je postepeno razarao i razgrađivao slabašni komunistički poredak u našoj nekadašnjoj zajedničkoj državi. Jugo-komunizam je najprije izgubio utakmicu sa Zapadom po pitanju tržišne privrede, gdje nije imao pravih rješenja. Procesi razgradnje jugo-komunizma su posebno kulminirali devedesetih godina prošloga vijeka, nakon smrti Josipa Broza- Tita. Za vrijeme njegovog života procesi razgradnje socijalističkog sistema u SFRJ bili su dosta usporeni i zakočeni zahvaljujući, prije svega, njegovom velikom i neospornom autoritetu. Sve vrijeme Titovog života, posebno u njegovoj posljednjoj deceniji „iza kulisa“ i očiju javnosti trajao je stalni sukob i trvenje između republičkih rukovodstava nekadašnjih republika SFRJ oko državne vlasti i imovine. Sukobi su u suštini bili uvijeni u „oblandu“ nacionalizma, koji je predstavljao rak-ranu naše zajedničke države. Nedugo nakon Titove smrti ti su sukobi kulminirali i poprimili otvoreni nacionalistički karakter, uz pojavu klero-fašističkih pokreta, što je na kraju dovelo do raspada naše nekadašnje domovine u krvavom bratoubilačkom ratu.
(nastaviće se)