Piše: Saud Grabčanović
Hapšenje IB-ovaca , istraga, izricanje kazne, deportacija na Goli Otok
Ratna služba bezbjednosti tzv. OZNA je 1946. godine rasformirana u dvije organizacije: Upravu državne bezbjednosti (UDB-u) i Kontraobavještajnu službu (KOS). Nakon Rezolucije IB-a, uloga UDB-e postaje posebno značajna, odnosno njen glavni zadatak postaje slamanje političke opozicije, bez obzira koliko je ona bila stvarna i koliko je detalja u optužnici bilo preuveličano ili izmišljeno. Prvo je išlo hapšenje, onda istraga, a potom kažnjavanje i sprovođenje na Goli otok. Najveći broj hapšenja izvela je UDB-a – gotovo 77%, (a ona je bila podijeljenja na republičke i savezne ispostave), KOS nešto više od 23%. Samo trajanje istrage je zavisilo od saradnje uhapšene osobe, a ključni detalji su se svodili na priznavanje podrške Staljinu i prokazivanje drugih osoba. Kod uhapšenih civila je trajalo minimalno jedan mjesec do godinu dana. U najvećem broju slučajeva osnovni dokazni materijal su bila druga svjedočanstva uhapšenih, a same istrage su se odvijale u nekoliko serija – minimalno dvije pa do više od deset.
Zanimljiv je i podatak da je UDB-a nerijetko tjerala žene uhapšenika da ostave svoje muževe, koji su bili označeni kao narodni neprijatelji, što je bila društvena sramota! U samom istražnom postupku ibeovci su suočavani jedni s drugima, čime je dodatno trebalo psihički slomiti te ljude, a neki od svjedoka bili su dodatno pripremljeni da izmišljenim pričama diskredituju neku osobu. Priznanje o navodnoj krivici se iznuđivalo i fizičkim nasiljem. Istraga bi prestajala kada bi optuženi priznao podršku Staljinu, ocinkario još nekoliko ljudi koji (navodno) podržavaju Informbiro i kada bi se istražitelji uvjerili da nemaju više koga za prijaviti. Jasno je, naravno, da je dio podataka dobijenih istragom bio iznuđen.
U samom načinu kažnjavanja razlikovali su se administrativni i sudski način. Administrativne kazne su izricale različite komisije, vijeća i odjeljenja i na ovaj način su uglavnom kažnjavani civili za tzv. lakša djela, kao što je npr. rasturanje informbirovskog materijala, organizovanje ibeovskih grupa i sl. Iako su imali pravo da se žale na kaznu, te žalbe faktički niko nije ni razmatrao. Drugi način bio je sudski i on je korišten za kažnjavanje oficira i podoficira Jugoslovenske armije kojima je suđeno za ozbiljnije prekršaje.Prema podacima Udbe za Rezoluciju Informbiroa se izjasnilo više od 35.000 članova Komunističke partije, a najviše ibeovaca je kažnjeno administrativnim putem – 10.999. Najteže su kažnjavani vojni osuđenici, naročito oni koji su imali više činove. Najduža kazna bila je dvadeset godina, kakvu je npr. dobio čuveni crnogorski revolucionar i disident Vlado Dapčević.
Osuđenici su transportovani na Goli otok u grupama, i to tako što bi jedna grupa osuđenika iz cijele države bila poslana u Bakar vozom, pa bi otuda bili prebacivani na Goli otok. Beograd i Zagreb su bili sabirni centri, gdje su dovodili osuđenike iz svih dijelova, da bi ih onda prebacivali u Bakar. Neke kompozicije vozova su se iz Bosne priključivale u Slavonskom Brodu, a pojedine grupe iz Crne Gore i BiH su se prebacivale na otok preko rta Oštro. Osuđenici su prebacivani na Goli otok u grupama i nisu znali u koje mjesto idu i kakva ih sudbina čeka, što je poseban vid psihičke torture. U posebnim transportima su transportovane žene, a u posebnim oni koji su bili pripadnici vojske. Osuđenicima koji su osuđeni administrativnim putem kazne su formulisane kao društveno korisni rad. Na željezničku stanicu su prebacivani u kamionima koji su imali zatvorene cerade i to se uglavnom dešavalo u noći. U toku tog transporta bili su vezani s drugim osuđenicima i nisu se razdvajali sve do Bakra ili čak do Golog otoka. Sam način prevoza ljudi bio je jeziv, pa su neki od njih mislili da ih vode na strijeljanje.
Vozovi kojima su prevoženi do Bakra su inače upotrebljavani za prevoz stoke, bili su prljavi i smrdljivi, zatvoreni i bez ikakvog dotoka svježeg vazduha. Nuždu su obavljali u posude koje su često bile pune i rijetko su pražnjene. U vagonima se prevozilo između 50 i 80 ljudi, a prema podacima koje navodi Previšić, od 1951. godine bilo je i do 250 osoba. Sam transport je iz Beograda trajao dva dana i dvije noći, a iz Zagreba jednu noć. Dobijali su manje obroke za put i dvije kante vode za cijeli vagon.
(nastaviće se)