Piše: Saud Grabčanović
Greške pri hapšenju i deportacijama na Goli otok
Paranoični strah i histerija koji su u vrijeme Rezolucije IB-a zahvatili tadašnje jugoslovensko komunističko rukovodstvo rezultirali su hapšenjem mnogih nevinih ljudi koji su bili krivo ili lažno optuženi. Šef monstruozne UDB-e Aleksandar Ranković je još na VI kongresu KPJ, održanom u novembru 1952. godine, u svom ekspozeu naveo da je trećina onih koji su bili uhapšeni pod optužbom da su IB-ovci bila nevina! Tako su mnogi nevino optuženi bili godinama zatočeni na Golom otoku, a da ni sami nisu znali zašto. Premlaćivani se nemilosrdno u cilju iznude nekakva „priznanja“. Godinama kasnije kao slobodni građani oni su tražili za sebe moralnu statisfakciju po sudovima FNRJ/SFRJ. (Dragan Marković – Istina o Golom otoku, Beograd, 1987)
„Prevaspitavanje“ logoraša
U logoru na Golom otoku je prakticirano tzv, „prevaspitavanje“ logoraša koje je vršeno nasilnim putem i to redovnom torturom i svakodnevnim premlaćivanjem. Zatvorenici u logoru su dijeljeni na revidirce i bandu. Revidirci su imali privilegije da u otočkom kamenolomu rade nešto lakše poslove, u nadi da će nešto ranije biti pušteni kućama. „Prevaspitavanje i politički preodgoj“ logoraša na Golom otoku je započeo sa dolaskom tzv.“Bosanaca ili bosanske grupe“ koji su došli na otok u avgustu 1949. godine. Zadatak pripadnika ove grupe je bio učestvovanje u političkom preodgoju zatvorenika, što su radili na vrlo sadistički način. Grupa je bila sastavljena u Centralnom zatvoru Bosne i Hercegovine, a njen sastav je bio heterogen. Činili su je različiti probisvijeti i društveni šljam-neki su bili pristalice Rezolucije, neki su bili uhapšene ustaše i četnici ili razni kriminalaci, a bilo im je ponuđeno da budu saradnici UDB-e u zamjenu za višegodišnju robijanje u Centralnom zatvoru. Iako se ne zna tačan broj ljudi u bosanskoj grupi, pretpostavlja se da ih je bilo između pedeset i sto. (Dragan Marković – Istina o Golom otoku, Beograd, 1987)
Nakon dolaska „Bosanaca“ uveden je obred dočekivanja novih osuđenika, odnosno zloglasni špalir ili „topli zec“. Grupa logoraša koji su na otok stigli sredinom septembra 1949. godine bila je prva na kojoj je testiran ovaj morbidni ritual. Kažnjenici koji su već bili na odsluženju kazne morali su po naredbi napraviti dvoredni špalir kroz koji su prolazili novopristigli, a u samom obredu su učestvovali i „Bosanci“. Na početku nije bilo fizičkog maltretiranja, već se na nove zatvorenike pljuvalo i vikalo. Fizičko maltretiranje je počelo kada je na otok stigla treća ili četvrta grupa kažnjenika i u tome je morao sudjelovati čitav logor, što je značilo između 3.500 i 4.000 ljudi. Izvikivale su se razne parole u kojima su novopridošli nazivani slugama Moskve, špijunima, licemjerima, izdajnicima, bandom. Prije prolaska kroz špalir osuđenicima su nekada i skidali odjeću, što je značilo i da ih udarci više bole. Ljudi su udarani tvrdim predmetima, put je bio crven od krvi, a osuđenici su nerijetko i padali u nesvjest. (Dragan Marković – Istina o Golom otoku, Beograd, 1987)
„Radilišta“ na Golom otoku
Na Golom otoku je postojalo nekoliko „radilišta“ odnosno logorskih dijelova. „Stara žica“ je bila najstarije izgrađeni dio logora i imala je oko 14-15 baraka, a bila je ograđena s nekoliko redova bodljikave žice. Kada je ovaj logor postao premali, u ljeto 1950. godine je izgrađena tzv. „Velika žica“ koji su izgradili zatvorenici iz „Stare žice“, iz prvih šest grupa logoraša.
U ljeto 1950.godine oformljeno je tzv. radilište R-101 u kojem su boravili visoki partijski funkcioneri i ugledniji komunisti, koje su osuđenici zvali Petrova rupa. Takođe, u proljeće 1951. godine na Golom otoku je oformljeno i tzv. radilište R-5 u kojem su bile smještene žene. U 1952. godini vojni osuđenici su prešli u logor Bileća, gdje su ostali do proljeća 1954. godine, kada su se preselili na Goli otok u „Veliku žicu“ , a administrativni kažnjenici su odatle prebačeni na Sveti Grgur, gdje su ostali do 1956. godine kada su bili amnestirani. U to vrijeme je za žene IB-ovke bio aktivan i zatvor u Stocu u kojem je bio zatvoren manji broj žena -između 50 i 100.
Osim Petrove rupe i ženskog logora R-5 između 1950. i 1953. godine izgrađeni su još brojni objekti koji su služili razonodi osoblja UDB-e i milicije. Nakon epidemije tifusa 1951. godine izgrađena je i baraka „Mala žica“ koja je služila kao karantin za sve one koji su tek stizali, da bi se izbjeglo širenje zaraze među logorašima.
Zloglasna Petrova rupa bila je najsurovije mjesto na Golom otoku, u kojem su boravili visokopozicionirani IB-ovci koji su bili najtvrđi u stavovima, a koju su logoraši zvali i Manastir. Prema legendi, ime je dobila kada je tu doveden predsjednik Skupštine Crne Gore Petar Komnenić, kojem su zaprijetili da će revidirati stavove na tom radilištu, na šta je on odgovorio da to nije nikakvo radilište nego obična rupa.
(nastaviće se)