Piše: Saud Grabčanović
Neka oprosti gospođa Evropa, ona nema spomenike kulture. Pleme Inka u Americi ima spomenike, Egipat ima prave spomenike kulture Neka oprosti gospođa Evropa, samo Bosna ima spomenike. Stećke. Šta je stećak? Oličenje gorštaka, Bosanca! Šta radi Bosanac na stećku? . Stoji uspravno! Digao glavu, digao ruku! Ali nigdje, nikada, niko nije pronašao stećak na kome Bosanac kleči ili moli. Na kome je prikazan kao sužanj”, zapisao je Miroslav Krleža.
UVOD
Bosanski stećci su kameni nadgrobni spomenici koji u svjetskim razmjerama predstavljaju rijetko i veoma specifično kulturno naslijeđe. Stećci su naslijeđe naše stare srednjovjekovne bosanske države. O tome kada i kako su nastali stećci i kakvi su sve natpisi i motivi prikazani na njima, napisan je veliki broj istorijskih radova i knjiga u našoj zemlji. Stećci se smatraju autohtonim bosanskim prozvodom i predstavljaju veoma značajnu ostavštinu naših predaka, koja svjedoči o snazi i kulturi naše domovine i našeg naroda u Srednjem vijeku. Po pitanju stećaka : kako su nastali, gdje su nastali i koje su ih sve konfesije izrađivale, već dugo vremena se » lome koplja» istoričara iz naše zemlje i okruženja. U tome svoju posebnu igru vode akademski nacionalistički krugovi iz susjednih nam zemalja. Jedni pokušavaju stećke predstaviti kao kulturnu ostavštinu samo srpskog, a drugi samo hrvatskog naroda, dok „dobre Bošnjane“, pretke današnjih Bošnjaka, autore tih spomenika, ni ne spominju. Time se pokušava dokazati da srednjovjekovnih Bošnjaka uopšte nije ni bilo, kao ni bosanske bogumilske crkve, a da nije bilo ni Bosne kao nezavisne države. Po njihovim bolesnim i ostrašćenom umovima sve su to izmišljotine bosanskih kvazi-akademika iz Sarajeva ( novog Teherana). Ima i naših istoričara u Bosni i Hercegovini koji su u svojim radovima pokušali ili pokušavaju dokazati nekakvo imaginarno «multetničko» porijeklo ovih naših izvanrednih spomenika iz Srednjeg vijeka. Oni tvrde da stećci pripadaju sve trima vjerskim konfesijama i da nisu poseban ekskluzivitet niti jednog naroda niti konfesije u BiH. Bosanski stećci su takođe predmet interesovanja i arheoloških istraživanja istoričara i arheologa iz evropskih zemalja, kao i iz cijelog svijeta. Kao veoma rijedak, specifičan i neobičan spomenik kulture, upisani su u UNESCO-vu listu spomenika svjetske kulturne baštine. U BiH je u skladu s tim uspostavljen sistem za koordinaciju izrade plana upravljanja, na čelu sa Komisijom za očuvanje nacionalnih spomenika, Ministarstvom civilnih poslova i Komisijom za saradnju BiH sa UNESCO-m, kao i sa nadležnim entitetskim ministarstvima kulture i zavodima za zaštitu kulturnog naslijeđa. U izradi plana upravljanja primijenjen je princip aktivnog učestvovanja (participatory approach) vladinih institucija nadležnih za upravljanje naslijeđem i opština na čijim se teritorijama nalaze nominirane nekropole sa stećcima. Još od 1972. godine, kada je usvojena Konvencija za zaštitu svjetske kulturne i prirodne baštine, do danas, na UNESCO Listu svjetske baštine upisano je ukupno 936 kulturnih, prirodnih ili mješovitih dobara. U skladu sa ovom konvencijom, upisana dobra predstavljaju dio svjetske baštine sa izuzetnom univerzalnom vrijednošću. Upisana dobra iz Bosne i Hercegovine na UNESCO listi svjetske baštine, pored bosanskih stećaka, su most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu i područje Starog mosta i starog grada Mostara. S pravom se može reći da je bošnjačka kultura, kao i njeni veličanstveni istorijski objekti i artifakti , postala poznata i priznata u cijelom kulturnom svijetu i da predstavlja dragulj koji se svojim sjajem izdiže iznad balkanske baruštine.
(Nastaviće se)