Piše: Saud Grabčanović
Uvod
Vremenski period od kraja 17. vijeka do pred kraj 18. vijeka predstavljao je najteži period u viševjekovnoj istoriji Osmanskog carstva. Nakon niza teških, dugotrajnih i iscrpljujućih ratova koje je Osmansko carstvo vodilo protiv Habzburške monarhije, ta nekadašnja najmoćnija evropska, a i svjetska sila, našla se na ivici potpunog sloma i propasti. Nekadašnje moćno carstvo je nakon velikih poraza i teritorijalnih gubitaka postalo drugorazredna sila, koja više nije bila u stanju povesti ni jedan ozbiljniji rat protiv evropskih sila. Godine 1789. na osmanski prijesto je došao ambiciozni sultan Selim III, poznat kao veliki reformator i revolucionar. Vladavinom ovog sultana započelo je razdoblje pokušaja ozbiljnih reformi i postepenog nestanka Osmanskog carstva sa svjetske scene.
Posljednjih gotovo 150 godina Osmanskoga carstva bilo je obilježeno stalnim ratovima, finansijskim krizama i sveukupnom slabljenju nekada moćne države. U vrijeme svoje vlasti sultan Selim III je stupao u kontakt sa vladarima evropskih velesila od kojih je tražio pomoć za svoje reforme, posebno sa onima koje su bile protivnici tadašnjeg glavnog neprijatelja Osmanskog carstva -carevine Austrije. Selim je preko svojih emisara uspostavio dobre veze sa austrijskim neprijateljem kraljevinom Francuskom, kojom u to vrijeme vlada dinastija Burbona sa kraljem Lujem XVI na prijestolu. Sultan Selim III je pokušao da reformama revitalizira svoju carevinu. Međutim, te reforme nisu uspjele, nekadašnja moćna carevina je sve više zaostajala u odnosu na tadašnje evropske velesile zbog velikog otpora koji je modernizaciji pružala u prvom redu osmanska feudalna aristokratija, janjičari i vjerski krugovi. Na kraju je bio skinut sa prijestola i ubujen od strane konzervativnih protivnika svojih reformi. I kasniji period u istoriji Osmanskog carstva nakon Selima III bio je obilježen propadanjem Carstva i unutrašnjim sukobima. Sultani koji su vladali poslije Selima III: Mahmud II, Abdulmedžid I, Abdulaziz, Abdulhamid II i Mehmed V takođe su pokušavali da reformišu poljuljano carstvo, ali su u tome tek djelimično uspijevali, prvenstveno zahvaljujući jakim represivnim mjerama, pa čak i fizičkim uništenjima protivnika svojih reformi. Naša Bosna daje nam najbolji primjer za to.
Buna Husejn-kapetana Gradaščevića, te pobuna begovata koju je u krvi ugušio Omer-paša Latas, bile su inscenirane od strane konzervativnih bošnjačkih spahija, protivnika sultanskih reformi. Agonija i postepena propast nekadašnje najmoćnije svjetske imperije je potrajala još cijelo jedno i po stoljeće nakon vladavine Selima III. Moćna je carevina definitivno propala tek nakon Prvog svjetskog rata u kojem je učestvovala kao saveznik sila Osovine, Njemačke i Austro-Ugarske, dakle na gubitničkoj strani. Nakon ovog rata pobjedničke sile Antante su podijelile teritorije poraženog i poniženog Osmanskog carstva sporazumom u Sevru 1920. godine. Osmansko carstvo je izgubilo sve teritorije izuzev Anadolije i Trakije. I sama teritorija današnje Turske je bila podijeljena u više dijelova. Grčkoj je obećana Smirna (današnji İzmir) i dio zapadne Anadolije, Italija je trebala dobiti područje Adane, a Francuskoj je uz Siriju trebala pripasti i Kiklija. U istočnom dijelu današnje Turske, gdje se nalaze gradovi Kars, Ardahan i Erzurum, trebalo je da bude osnovana armenska država. Južno i istočno od Eufrata trebalo je da bude stvorena autonomna kurdska regija. Ali, ovi pogubni planovi pobjednika u ratu na kraju nisu bili ostvareni. Mustafa Kemal-paša „Ataturk“ organizovao je 19. maja 1919.godine politički i vojni ustanak protiv sultana i ovih planova. Stvorio je paravojne formacije i krenuo u rat protiv okupatora. Posebno žestoke borbe vođene su sa Grčkom 1920. Godine. Rat je završen 9. oktobra 1922. turskim zauzimanjem Smirne (Izmira) koja je tada većinski bila naseljena Grcima.Turska pobjeda u ratu rezultirala je tzv. maloazijskom katastrofom, etničkim čišćenjem, u kojem su mnogi Grci i Turci bili protjerani iz svojih domova. Nakon pobjede Turaka 24. jula 1923. Godine, sporazumom iz Lozane, promijenjen je prijašnji sporazum iz Sevra. Ovim novim međunarodnim ugovorom uspostavljene su današnje granice Republike Turske koje su priznate. U isto vrijeme izvršena je i velika razmjena stanovništva sa Grčkom.Nakon što su sve strane snage napustile Anadoliju, Mustafa Kemal Ataturk (otac Turske) je 29. oktobra 1923. svečano proglasio Republiku Tursku. Tada je smijenjen sa vlasti poslednji osmanski sultan Mehmed VI. Tako je Osmansko carstvo definitivno propalo, ali je na temeljima propale Carevine nastala jedna nova, veoma, jaka i moderna demokratska republika. Usprkos svojoj burnoj i veoma teškoj prošlosti, Republika Turska je danas ponovo jedna od najuticajnijih i najrazvijenih država na svijetu. Moderna je Turska izvukla pouke iz svoje burne istorije, posebno iz turbulentnog perioda od 1789. godine pa do danas, pa bi i u budućnosti trebala zadržati poziciju velike svjetske sile.
(Nastaviće se)