31. GODIŠNJICA ZLOČINA U BRČKOM: “Svi Srbi moraju postati kamikaze u odbrani Brčkog, jer bez njega nema Republike Srpske”
Napad srpskih snaga na Brčko u maju 1992. bio je početkom proboja Posavskog koridora, a zauzimanjem Brčkog srpska vojska je otvorila vrata Bosanske Posavine. Napad su izvršili pripadnici JNA, TO-a iz Bijeljine, Mauzerovi partneri, arkanovci, Beli orlovi.
Slobodan Milošević se u Haagu “čudio” zbog čega je probijanje koridora kod Brčkog sastavni dio tužbe protiv njega: “Zašto se, molim vas, koridor kod Brčkog predstavlja kao nekakva, rekao bih, kriminalna operacija, ona je dio tužbe, kada je pitanje tog koridora kod Brčkog bio predmet bar na 50 razgovora između Ovena i Stoltenberga i predstavnika Muslimana, Srba i Hrvata u Bosni, Karadžića, Izetbegovića i Bobana. Uz prisustvo i moje i Tuđmanovo. Bar 50 puta su raspravljali. Jer, taj koridor kod Brčkog povezuje istočni i zapadni dio Republike Srpske… Cijela banjalučka regija i Bosanska krajina komunicira sa istočnim dijelom i ovamo dalje na istok sa Srbijom preko tog koridora. To je bio vitalni put, uvijek…”
Piše Dženana Karup Druško za Slobodnu Bosnu
Aleksa Buha je 15. januara 1993. na sastanku s Okunom i Vanceom, objašnjavao da bosanskim Srbima treba Posavski koridor, jer je to put koji povezuje Beograd i Banja Luku preko Bijeljine i Brčkog.
Kamikaze u Brčkom
Haški presuđenik, Radoslav Brđanin, predsjednik Autonomne regije Krajina (ARK), na 40. sjednici Skupštine Republike Srpske, održane 10. i 11. maja 1994. godine u Brčkom, izjavio je: “Jednostavno oko Brčkog nema pogodbe, bez Brčkog nema Republike Srpske niti Republike Srpske Krajine. Mi moramo reći svijetu da mi nismo ratnički raspoloženi, ali svijet mora znati sljedeće: da sve ijedan Srbin mora postati kamikaza u odbrani Brčkog.”
U presudi Momčilu Krajišniku navodi se da je Vojska Republike Srpske imala plan djelovanja koji je u najširim crtama definisalo političko rukovodstvo. General Mladić se rukovodio strateškim ciljevima koje su formulisali Radovan Karadžić i Krajišnik na sjednici skupštine bosanskih Srba, 12. maja 1992, na kojoj je Karadžić rekao: “Drugi strateški cilj je koridor između Semberije i Krajine (…) jer nema Krajine, nema Bosanske Krajine, nema Srpske Krajine, nema Saveza srpskih zemalja ukoliko ne ostvarimo taj koridor…“
U Haškom tribunalu u presudama Krajišniku i Karadžiću sudska vijeća su vezano za dešavanja u Brčkom utvrdila da je u decembru 1991. predsjednik SDS-a Brčko Milenko Vojinović primio je Uputstvo s varijantom A i B i ono je pročitano nakon čega su formirani: 1. Srpska skupština opštine Brčko, za čijeg predsjednika je postavljen Đorde Ristanić; 2. Krizni štab, čiji predsjednik je bio Boško Maričić. Već od jeseni 1991. Brčko je sve više militarizovano, a u općinu su počele dolaziti paravojne jedinice.
U februaru 1992. funkcioneri SDS-a Brčko počeli su da otvoreno pozivaju na podjelu opštine prema nacionalnoj strukturi. Milenko Vojnović (dr. Beli) objasnio je vodećim Muslimanima da, prema naređenju Radovana Karadžića i ostalih visokih funkcionera SDS-a, lokalni članovi SDS-a nastoje osnovati srpski autonomni entitet u Brčkom, koji bi obuhvatao 70 posto grada Brčko. Upozorio je da će podjela, ako bude potrebno, biti izvedena silom.
U Brčkom je 1991. godine bilo približno 45 odsto Muslimana, 25 odsto Hrvata i 20 odsto Srba.
U Haškom tribunalu je utvrđeno da je u februaru 1992. JNA počela pripreme za vojna dejstva u Brčkom i u februaru ili martu razdijelila je oružje stanovnicima Srbima i podigla kontrolne punktove na glavnim putevima oko grada Brčkog.
Napad srpskih snaga
30. aprila 1992. u dvije istovremene eksplozije dignuti su u vazduh pješački i željeznički most koji su Brčko spajali s Hrvatskom. Vijeće (u haškom predmetu Krajišnik) je uvjereno da su ih u vazduh digli Srbi.
U Brčko je došao jedan bataljon Teritorijalne odbrane iz Bijeljine, koji je poslalo Predsjedništvo SAO Semberije-Majevice, kao i rezervisti, Srpska narodna garda, arkanovci, Beli orlovi i radikali. Takozvani Mauzerovi panteri, kojima je komandovao Ljubiša Savić Mauzer, sebe su nazivali Srpskom narodnom gardom. Savić je bio uticajan član SDS-a i čelnik Kriznog štaba u Bijeljini. Jezgro njegove jedinice činili su članovi SDS-a koji su bili bliski rukovodstvu Kriznog štaba u Bijeljini, a većinu njenih pripadnika prethodno je obučavao Željko Ražnatović Arkan na granici između te opštine i Srbije. Prema procjenama, Mauzerovi Panteri su u svom sastavu imali preko 1.000 pripadnika.
U Belim orlovima i radikalima bili su saradnici Vojislava Šešelja, predsjednika SRS-a u Srbiji i oni su uz Brčko djelovali širom BiH. Grupa tih srpskih radikala pod komandom Mirka Blagojevića stavila se na raspolaganje Ratnom predsjedništvu Brčkog i sarađivala s lokalnim oficirima JNA, uključujući i Pavla Milinkovića, komandanta garnizona u Brčkom i kapetana Šehovca. Šešelj je Blagojeviću dao zvanje “vojvode” zbog njegove uloge u Srpskom četničkom pokretu i aktivnog učešća u komandovanju jedinicama koje su djelovale u Bijeljini, Zvorniku i Brčkom. Crvene beretke su bile paravojna grupa koja je djelovala u Brčkom i Zvorniku. Njima je komandovao Dragan Vasiljković zvani Kapetan Dragan.
Prvog maja 1992. srpske snage izvele su napad na Brčko teškim naoružanjem, tenkovima i artiljerijom. Drugog maja 1992. TO iz susjedne Bijeljine preuzeo je kontrolu nad SJB-om Brčko. Ratno predsjedništvo imenovalo je Dragana Veselića za načelnika policije i počelo da popunjava SJB Srbima.
U danima nakon okupacije Brčkog srpske snage su ubile, pretukle ili na drugi način zlostavljale veliki broj civila, uglavnom muslimanske nacionalnosti. (…) Od 3. maja 1992. nadalje Muslimani i Hrvati, muškarci, žene i djeca, sistematski su zatvarani na raznim lokacijama u općini Brčko.
Trećeg maja 1992. vojnici u uniformama JNA, arkanovci i Beli orlovi zatvorili su oko 200 ljudi u džamiji u Kolobarama. Vojnici su za premlaćivanje posebno izdvajali istaknute članove SDA, one za koje se sumnjalo da pripadaju SDA i vjerske vođe. Međutim, ispitivanja i premlaćivanja nisu bila ograničena na Muslimane, jer se isto tako postupalo i s Hrvatima… Od 5. do 7. maja 1992. lokalni Srbi u uniformama zatočili su ukupno 200 Muslimana i Hrvata, muškaraca, žena i djece, u autobuskom preduzeću “Laser” u Brčkom… Od 8. maja do najmanje 17. juna 1992. srpske snage držale su Muslimane, muškarce, žene i djecu, zatočene u selu Brezovo Polje… Od 4. maja do najmanje avgusta 1992. mnogi nesrbi iz opštine Brčko odvedeni su u logor Luka i zatočeni u pretrpanom hangaru u nehigijenskim uslovima… Mnogi zatočenici premješteni su u logor Luka iz drugih privremenih zatočeničkih objekata.
Srpski Adolf
Haško vijeće u presudi Krajišniku je zaključilo: “Srpski stražari, naročito Jelisić i Ranko Češić, sistematski su zlostavljali zatočenike u logoru Luka. Zatočenici su često premlaćivani, a neke zatočenice su silovane. Kada je svjedokinju 224 silovao Češić, rekao je da je ’uživanje imati još jednu balinku, da još ima jednu balinku da siluje’. Više puta iz hangara su odvedene i po kratkom postupku pogubljene grupe zatočenika…”
Zatočenici su morali da pomažu u odnošenju leševa, koje su bacali u kanal ili Savu. Jelisić, koji se prozvao “srpskim Adolfom Hitlerom”, rekao je zatočenicima da mu je dužnost da iskorijeni Muslimane, hvaleći se brojem ljudi koje je ubio. Dok je bio u logoru, jedan zatočenik je vidio dokument pod naslovom “Spisak ljudi za ubistvo, za likvidaciju”, u kojem su bila navedena imena pedesetak istaknutih, obrazovanih ili dobrostojećih Muslimana i Hrvata. Leševi nekih osoba ubijenih u opštini Brčko, uključujući i one ubijene u logoru Luka, zakopani su u jame i posuti ostacima razrušenih džamija.
Goran Jelisić je u Haškom tribunalu priznao krivicu za kršenje zakona i običaja ratovanja i zločine protiv čovječnosti. U presudi se navodi: “Događaji koji su opisani (…) jasno pokazuju da je srpska ofanziva bila usmjerena na nesrpsko stanovništvo Brčkog. (…) Muškarci iz redova Muslimana i Hrvata, stari između šesnaest i otprilike šezdeset godina, zadržani su u zatočeništvu u sabirnim centrima. Mnogi od njih, gotovo svi Muslimani, zatim su prebačeni autobusima ili kamionima u logor Luka…”
Sudsko vijeće u presudi Radovanu Karadžiću zaključilo je da su u Luci zatočenici držani u pretrpanom hangaru u nehigijenskim uslovima. Stražari su im oduzeli lične dokumente i sve dragocjenosti. Tukli su ih kad bi dobili dozvolu da odu u WC ili po vodu. Zatočenicima su naređivali i da tuku jedni druge. Nazivali su ih “balijama”, “turskom bandom, izmišljenim narodom, nepostojećim narodom” i govorili im da će ih sve pobiti ili istrijebiti. Tjerali su ih i da pjevaju “četničke” pjesme koje su puštali. U premlaćivanju su učestvovali Jelisić i Češić, a zatočenike je, pored ostalih, saslušavao Petar Kaurinović zvani Pero, pripadnik SJB-a Brčko.
Jednom prilikom, Češić je ispitivao jednu zatočenicu i zastrašivao je pucajući iz automatske puške u njenom pravcu. Češić ju je zatim odvezao iz logora i silovao je u vozilu prijeteći joj nožem. Nakon toga joj je rekao da će je odvesti na most, prerezati joj grkljan i baciti je u rijeku. Češića je zatim zaustavio jedan čovjek koji se predstavio kao Dragan i izgrdio ga zbog toga što izvodi zatočenike bez dozvole. Dragan je zatočenicu odveo u SUP, gdje ju je ispitivao Veselić, nakon čega je odvedena u bolnicu u Brčkom i zatim, zajedno s još troje zatočenika, odvezena nazad u logor Luka. Zatočenica je odvedena u jednu prostoriju i tamo su je ponovo silovala dva vojnika. Dok je bila u toj prostoriji, vidjela je jednu ženu koja je ležala na podu bez odjeće i čula vriske jedne druge žene. Od 5. do 19. maja 1992., dok je bila zatočena u logoru, ta zatočenica je stalno silovana.
Rušenje džamija
U junu ili julu 1992. u centru Brčkog razorene su tri džamije u razmaku od nekoliko minuta. Vojnici viđeni nedaleko od jedne od džamija izrazili su zadovoljstvo zbog toga. Jedan vojnik je rekao vatrogascima da ne gase požar u džamiji. Isto tako, vatrogascima je bilo zabranjeno da gase požar u muslimanskim kućama, osim ako nisu blizu srpskih kuća. Vijeće (u predmetu Krajišnik) zaključuje da su srpske snage razarale džamije kako bi zatrle svaki trag muslimanske kulture i religije u Brčkom.
U septembru 1992. Obavještajna služba Komande Istočnobosanskog korpusa izvijestila je Glavni štab VRS-a da je od 30. aprila 1992. Brčko preplavljeno “patriotski” orijentisanim pojedincima koji su odgovorni za pljačke, silovanja i ubistva, uključujući ubistva u logoru Luka, te da su neka tijela ubijenih zakopana u jame i prekrivena građevinskim materijalom od razrušenih džamija. U tom izvještaju stoji da je predsjednik Ratnog predsjedništva Brčkog Đorđe Ristanić priznao da je ubijeno 300 ljudi. U njemu je izražena i zabrinutost da bi te informacije mogle procuriti.
Vijeće u presudi Krajišniku zaključuje: “22. oktobra 1992. Momčilo Mandić je Radovanu Karadžiću, optuženom i predsjedniku vlade poslao izvještaj o stanju u zatvorima i sabirnim centrima za ratne zarobljenike na teritoriji republike bosanskih Srba. Tim izvještajem, koji je sastavio Slobodan Avlijaš nakon obilazaka lokacija u periodu od 10. do 17. oktobra 1992. obuhvaćene su opštine Vlasenica, Zvornik, Brčko, Prijedor, Sanski Most, Doboj, Banja Luka, Ilidža i Hadžići, i on predstavlja još jedan pokušaj zataškavanja. (…) U vezi s opštinom Brčko: ne postoji zatvor ili logor za privremeni smještaj zatočenih neprijateljskih vojnika. Avlijaš je obišao grad i sastao se sa zvaničnicima bosanskih Srba kako bi provjerio tvrdnju MKCK-a da je tu ’likvidirano’ približno 2.500 Muslimana. On je utvrdio da u jednom predgrađu Brčkog postoje masovne grobnice u kojima se nalazi 226 leševa…”
Dokazi da vlasti bosanskih Srba nisu znale (kako su tvrdile odbrane optuženih) za događaje u logoru Luka ne podudaraju se s dokazima da je predsjednik Opštinskog odbora SDS-a u Bijeljini dr. Milan Novaković u junu ili julu 1992. “najavio na radiju da je ’fabrika’ Jelisić najproduktivnija u to vreme, misleći na proterivanje i ubijanje Muslimana”. Prema onome što je Obavještajna služba Komande Istočnobosanskog korpusa izvijestila Glavni štab VRS-a Ristanić je znao za ubistava koja su počinjena u opštini, ali nije bio zainteresovan za sprečavanje oticanja podataka jer su “daleko veće grobnice u Prijedoru”. Prema tom izvještaju najavljuje se sljedeći i potez: “Zvanično priznavanje pred svjetskom javnošću da je likvidiran određeni broj Muslimana i Hrvata za koje bi dokazali da su radili na etničkom čišćenju Srba iz ovih krajeva”. Ističe se da se za te bosanske Muslimane i bosanske Hrvate mora ustrojiti “apsolutno ispravna dokumentacija”, koja bi se dala na uvid predstavnicima međunarodne zajednice za koje se očekivalo će u najskorije vrijeme posjetiti Brčko. U izvještaju se kaže da bi “naredna faza (…) bila javno suđenje dvojici do trojici ekstrema uz svu moguću pompu” za novinare iz cijelog svijeta.
(Ne)kažnjeni zločinci
Zarobljavanje civila koji su odvođeni, ispitivani i zlostavljani u prostorijama MUP-a u Brčkom, od kojih su neki i ubijeni, prema izjavama svjedoka i dokumentaciji kojom je raspolagao i haški sud, izvršili su pripadnici paravojnih formacija iz Bijeljine, Brčkog i Srbije – Srpska dobrovoljačka garda poznata i kao Arkanovci, Beli orlovi, Crvene beretke i pripadnici srpske TO iz Bijeljine. Među zapovjednicima ovih formacija su: Ljubiša Savić zvani Mauzer, ubijen nakon rata; Mirko Blagojević zvani Vojvoda i Bokser (sin Trivuna, rođen 1956. godine u Brijesnici, općina Lukavac, po izjavama svjedoka živi u Bijeljini) – po Pravilima Rimskog puta od strane Haškog tribunala svrstan u B kategoriju; Božo Božić iz Karlovca, Republika Hrvatska, nakon pregleda dokaza od strane Haškog tribunala svrstan u kategoriju A.
U zarobljavanju civila u Brčkom je učestvovao i Radivoje Božić zvani Rade, iz Karlovca, nakon pregleda dokaza po Pravilima Rimskog puta od Haškog tribunala dobio oznaku B. Među onima koji se pominju kao visoki dužnosnici brčanske policije su: Petar Kaurinović (sin Ilije, rođen 1948. godine u Brčkom), bio inspektor u MUP-u Brčko, nakon pregleda dokaza svrstan u A kategoriju. Zatočene civile u brčanskom MUP-u su ispitivali i zlostavljali: Dragiša Tešić (sin Grujice, rođen 1949. godine u Mačkovcu, opština Lopare, stalno nastanjen u Brčkom), bio inspektor u MUP-u Brčko, nakon pregleda dokaza od strane Haškog tribunala svrstan u A kategoriju; Petar Kaurinović (sin Ilije, rođen 1948. godine u Brčkom), bio inspektor u MUP-u Brčko, nakon pregleda dokaza od strane Haškog tribunala svrstan u A kategoriju…
Milenko Radušić zvani Pjevac (sin Save, rođen 7. aprila 1969. u Brčkom), od kraja marta ili početka aprila 1992. bio je pripadnik Crvenih beretki, jedinice koja je u Brčkom bila stacionarana u kasarni JNA. Radušić je u jedinicu ušao na poziv Živana Ilića zvanog Žika-Tita. Po dolasku u jedinicu upoznao je Božu Božića i (braću) Sašu i Radeta Stojanovića koji su, po Radušićevoj izjavi, pričali da su rodom iz okoline Beograda. U razgovoru s Božićem saznao je da su sva trojica u Brčko došli na poziv potpukovnika Pavla Milinkovića, tadašnjeg komandanta kasarne JNA u Brčkom. Prije dolaska u Brčko bili su na kninskom ratištu u jedinici Dragana Vasiljkovića poznatog pod nadimkom Kapetan Dragan. Uslijedila je obuka u kojoj je Radušić učestovao sa još oko 50 pripadnika jedinice, a obuku su vršili Božić i Saša Stojanović.
U svojoj izjavi Radušić je naveo: “Vrlo često na časovima obuke, kao posmatrači, bili su Pavle Milinković, Đorđe Ristanić i Milisav Milutinović, koji su takođe bili obučeni u maskirne uniforme. Osim formacija Crvenih beretki koje su bile u Brčkom, poznato mi je da je u prostorijama Osnovne škole u Sandićima bila još jedna vojna formacija koja je, po mojoj procjeni, brojala 40-ak ljudi. Ne znam ko su bili pripadnici, ali znam da je komandant ili komandir te jedinice bio Mladen Filipović, rodom iz Crne Gore, ali je prije rata kao referent za narodnu odbranu radio u DP Laser Brčko. (…) …saznao sam da su oni učestvovali u rušenju mostova na rijeci Savi u Brčkom 30. aprila 1992. godine. Sjećam se dobro, a to mi je pričao Božo Božić i Mladen Filipović da su eksploziv pod srušene brčanske mostove postavili dvojica pripadnika 63. padobranske brigade JNA iz Niša, od kojih je jedan poginuo”, a drugi, pod nadimkom Nišlija, se u drugoj polovini maja 1992. vratio u Niš.
Mladen Filipović je Radušiću ispričao da su snimali rušenje mostova, te da je momak iz njegove jedinice sve to snimao s krova kuće majke Žarka Ćosića koja se nalazi u Staroj varoši. O tome Radušić priča: “Nakon ove akcije video kaseta oko rušenja mostova, kao i pripreme koje su prethodile pomenutoj akciji prikazana je pripadnicima Crvenih beretki u prostorijama brčanske kasarne.” Nakon toga, 6. ili 7. maja pripadnici Crvenih beretki su iz Kasarne preselili u zgradu Bescarinske zone u Brčkom. Od Božića su dobili zadatak da privode civile u brčansku kasarnu.
Ovaj svjedok događaja u Brčkom ispričao je i kako je krajem 1993. ili početkom 1994. počelo iskopavanje leševa kod Farme: “Ne znam po čijoj naredbi je to rađeno, ali se pričalo da su iskopavanje te grobnice naredili Milorad Kutlešić, u to vrijeme komandant I Posavske brigade VRS i Đorđe Ristanić, koji je u to vrijeme obavljao dužnost predsjednika Opštine Brčko. Tako otkopane leševe odvozili su kamionima u Kafileriju, gdje su neke spaljivali, a neke su, kako sam čuo, mljeli. Dobro znam da su iz DP Tesla Brčko odnijeli veću količinu neke kiseline kojom su posipali te leševe… Isto tako znam da su grobnicu otkopavali sa istim onim bagerom i ponovo je na bageru radio Jovica Marković koji mi je i ispričao o ovome. Ne znam tačko koliko je lica u Brčkom ubijeno, ali osim Češića i Jelisića, kao i Zakića u ubistvima civila učestvovali su i Goran Marković zvani Markulja, Cvjetko Zarić zvani Rasporac, i još mnogi koji su na ovo područje došli iz drugih dijelova BiH, Srbije i Crne Gore. Po mom mišljenju kao odgovorna lica koja su naređivala ili pospješivali ubistva su Đorđe Ristanić, Milisav Milutinović, Pavle Milinković, Dragiša Tešić i Petar Kaurinović, obojica radili kao inspektori krim policije u SJB i ispitivanju civila u logoru Luka u Brčkom, i Žarko Ćosić.”
Kao direktni izvršioci zločina počinjenih u Brčkom u Haškom tribunalu su presuđeni Goran Jelisić i Ranko Češić. Na pretresu o odmjeravanju kazne Češić je dao izjavu u kojoj je, između ostalog, rekao: “Riječi kao što su ’kajanje’ su nedovoljne da se iskaže šta čovjek osjeća, kao što sam ja… Ja bih sve učinio da mogu vratiti vrijeme koje je bilo, da se ovo nije učinilo što sam ja učinio. Ali pošto je to nemoguće, ostaje mi da se iskreno kajem za ovo što sam učinio… Nadam se da će ovo moje iskreno kajanje, koje najbolje ja osjećam, pomoći da do ovoga više ne dođe… Ja mogu da poručim da ne bih želio da iko uradi ovako kao ja i prema tome samo mogu reći da nije samo zatvor kazna, nego je teže živjet sa osjećajem krivice u sebi.”
(slobodna-bosna.ba)