ZAPADNI SRBI U AUSTROUGARSKOJ VOJSCI U PRVOM SVJETSKOM RATU (1. dio)
Piše: Saud Grabčanović
Na početku prvog svjetskog rata 1914. godine sa druge strane Save u tada Austrougarskom gradu Zemunu, nasuprot Beograda, glavnog grada Kraljevine Srbije, bila je stacionirana velika austrougarska vojska. Pošto su ova dva grada veoma blizu, srbijanski vojnici su se mogli dovikivati sa austrugarskim preko Save. Sa srbijanske strane gedže su dovikivale Austrougarima : “Švabe, predajte se!”, a austrougarski vojnici su im odgovarali: “Nijesmo mi, jado Švabe, mi smo Srbi iz Like. Gdje si vidio da se Srbi predaju!“. Pored Srba iz Hrvatske u Zemunu je među Austrougarima bilo i mnogo Srba iz Bosne iz gradova Tuzle, Bijeljine i Brčkog. ( Iz memoara Gojka Nikoliša : „Korijen, stablo, pavetina“ , Zagreb, 1980.).
Ovo je samo jedan mali detalj koji nam govori o tome da su se u Prvom svjetskom ratu u austrougarskim trupama, pored ostalih stanovnika Carstva, u ratu protiv Kraljevine Srbije borila i njihova „braća“, prekodrinski zapadni Srbi. Danas ova istina na prostorima koje naseljavaju Srbi predstavlja „tabu temu“. Srpski istoričari o ovome vrlo rijetko i nevoljno pišu. Zašto se danas u srpskim medijima rijetko ili nikako spominje činjenica da su se hrvatski i bosanski Srbi tokom Prvog svjetskog rata borili protiv svoje „braće“ Srba u Srbiji isto tako žestoko kao ostali austrougarski vojnici, ako ne i žešće? Vjerovatan razlog za to je što se to danas smatra opštesrpskom sramotom koju treba „gurnuti pod tepih“ i zaboraviti je zauvijek, te da načinjanje ove teme može štetiti sveopštem pan-srpskom jedinstvu i veliko-srpskom projektu. U Prvom svjetskom ratu u Austro-ugarskoj armiji Srbi nisu učestvovali samo kao obični vojnici-redovi, nego je u toj armiji bio veliki broj Srba koji su bili poznati austrougarski oficiri, a neki su čak imali i najveće vojne činove u toj armiji. Između niza Srba koji su bili oficiri u austrougarkoj vojsci izdvojiću samo dvojicu najvećih i najpoznatijih o kojima ću vam pričati. Prvi se zvao Svetozar Borojević i bio je Srbin iz Hrvatske, rodom sa Banije, a drugi se jzvao Gojkomir Glogovac i bio je bosanski Srbin koji je rođen u istočnoj Hercegovini.
Biografija feldmaršala Svetozara Borojevića:
Svetozar Borojević, Srbin,r ođen je 1856. godine u selu Umetići u blizu Kostajnice u Hrvatskoj. Njegova porodica je imala dugu vojničku tradiciju u austrijskoj vojsci, pa se i on sam odlučio za vojnički poziv. Vojnu akademiju završio je u Gracu, a nakon što je prošao dodatnu vojnu obuku radio je kao instruktor u prestižnoj vojnoj akademiji Teresianum u Wiener Neustadt (Bečkom Novom Mjestu ). Godine 1895. on postaje pukovnik (Oberstleutnant), a 1897. brigadir (Oberst). 1904. proizveden je u general-majora (Generalmajor) i tako je postao glavni zapovjednik u Hrvatskom domobranstvu. Austrougarski car i kralj Franc Jozef I mu je 1905. godine dodijelio vrlo prestižnu ugarsku plemićku titulu „von Bojna“. A 1908. godine Svetozar Borojević je dobio čin general-pukovnika (Feldmarschallleutnant), a 1913. godine dobija čin generala (General der Infanterie). Na početku Prvog svjetskog rata on sudjeluje u mahom uspješnim vojnim operacijama Treće austrougarske armije na Istočnom frontu prema Rusiji. Nakon prvih poraza austrugarskih trupa na Istočnom frontu i gubitka grada Pšemisla, smijenjen je komandant Istočnog fronta, a na čelo Treće armije i na položaj komandanta fronta postavljen je general Svetozar Borojević von Bojna.
On je odmah reorganizovao bojišnicu, pa je sa svojom armijom vještim manevrima stigao do Pšemisla i tu tvrđavu ponovo stavio pod austrougarsku kontrolu, između 3. oktobra i 8. novembra 1914. Dvije austrougarske divizije u kojima je bilo mnogo vojnika Srba ( 32. i 34. Divizija) napredovale su i posle Borojevićevog dolaska do Pšemisla i ukopale se na oko 30 kilometara južno od njega u rejonu sela Kroščienka-Dobromir-Kirov -Stara Sol, na obje obale rijeke Strvijaž. Usljed borbi na drugim dijelovima Jugoistočnog fronta, u novembru je Druga armija morala ponovo da se povuče.Operacije oko Varšave su počele 28. septembra, a teške borbe su vođene oko Lođa i Ivangoroda. Od 25. oktobra 1914. počeo je veoma jak ruski pritisak na austrougarsku Prvu armiju, koja je u borbama izgubila skoro 50% svojih vojnika. Uz sve to, u njenim redovima je izbila epidemija kolere i tifusa, tokom koje je 10% oboljelih preminulo u transportu za bolnice u pozadini. Ali, austrougarska armija pod vođstvom Svetozara Borojevića von Bojne ipak je uspjela zadržati ruski prodor i na tom su se frontu sve do kapitulacije Rusije 1917.godine i Brest-Litovskog ugovora vodile samo rovovske borbe. U maju 1915. godine, pošto je dobro odradio posao na Istočnom frontu, Svetozar Borojević biva premješten na italijansko bojište, gdje je organizovao veoma uspješnu odbranu, nakon čega je dobio zapovjedništvo nad frontom na rijeci Soči. Za pokazano junaštvo u borbama 1916. godine on je dobio najviši generalski čin, postao je general pukovnik (Generaloberst), a sljedeće godine preuzeo je zapovjedništvo nad cijelim Jugozapadnim bojištem. I na kraju, Svetozar Borojević von Bojna 1918. godine postaje feldmaršal, što je bio najveći mogući čin u austrougarskoj armiji tog vremena! Iako je bio sitne tjelesne građe, Borojević je imao reputaciju velikog vojnika i vođe. U donošenju planova bio je odlučan i tvrdoglav. Bio je vrlo autoritativan komandant i vrlo strog prema svojim vojnicima. Njegovi suborci su ga opisivali kao vrlo oštrog i teškog čovjeka. Bio je veoma predan svom poslu i do kraja odan caru i kralju kojemu je služio. Izuzetno je cijenio disciplinu. Za vojne zasluge je odlikovan brojim medaljama. Na kraju je bio prisiljen na povlačenje iz vojske zbog opšteg haotičnog stanja u Austro-Ugarskoj, do kojeg je došlo krajem 1918. godine.
To haotično stanje je bilo rezultat ekonomske iscrpljenosti i privrednog sloma države zbog dugotrajnog rata. Carevine Austo-Ugarska i Njemačka u Prvom svjetskom ratu nisu doživjele vojni poraz i kapitulaciju, nego su se zbog ekonomske iscrpljenosti i dugog rata njihove ekonomije jednostavno urušile. Razlog ovom leži u ulasku USA u prvi svjetski rat 1917. godine na strani sila Antante, koji je spasio saveznike iz tog bloka i izazvao privredni slom sila Osovine. Svetozar Borojević von Bojna je odstupio sa dužnosti feldmaršala austrugarske vojske tek na kraju rata, u decembru 1918. godine. Bilo je to tačno mjesec dana nakon potpisivanja primirja u vagonu u Bulonjskoj šumi u okolini Pariza. Tim primirjem je Prvi svjetski rat bio i završen, praktično bez pobjednika. Nakon primirja uslijedio je ekonomski krah i haos u kojem se Austro-Ugarska jednostavno raspala! Nakon povlačenja iz austrugarske vojske i raspada Austrougarske monarhij , Svetozar Borojević von Bojna je podnio zahtjev za državljanstvo u novostvorenoj Kraljevini SHS. Međutim, kao bivši austrougarski oficir sa visokim ratnim činovima bio je nepoželjan u novoj jugoslovenskoj državi, te mu je zahtjev za državljanstvo odbijen. Zbog toga je morao ostati u novoformiranoj republici Austriji do kraja svog života. Umro je 23. maja 1920. u Klagenfurtu. Tu je bio pokopan bez ikakvih vojnih počasti. Na zahtjev austrijskog naroda njegovi posmtrni ostaci su 21. oktobra 1920. godine preneseni i pokopani u arkadama na bečkom središnjem groblju, gdje se sahranjuju samo velikani. Sahranjen je u grobu koji je platio bivši austrougarski car i kralj Karlo I. Svečanoj Borojevićevoj sahrani u Beču prisustvovalo je više desetina hiljada stanovnika iz grada i okoline, kao i nekoliko hiljada njegovih bivših vojnika i starih vojnih drugova. Govor na grobu održao je bivši potpukovnik u austrougarskoj vojsci Srbin Stevo Duić . Svetozar Borojević von Bojna je nesumnjivo bio jedan od najuspješnijih austrougarskih vojskovođa Prvog svjetskog rata, o čemu svjedoči i čin feldmaršala koji je imao. Važnost tog priznanja je utoliko veća što je Borojević prvi i jedini nosilac te titule u Austro-Ugarskoj koji nije bio njemačkog porijekla!
(Nastaviće se)