Silovanje istorije

Piše: Jusuf Trbić

Istorija je, kažu, učiteljica života. Ali, već odavno  novi gospodari života siluju učiteljicu, i to traje godinama, pa ni bivši, a pogotovo sadašnji đaci, ne znaju ni ko su ni šta su. Cijeli svijet, a pogotovo evropske zemlje, za čijim društvom toliko čeznemo, počivaju na istom temelju – na antifašizmu. Rusija i istočne zemlje pogotovo. Samo je kod nas sve okrenuto na glavu, pa su fašisti i njihove sluge naknadno pobijedili u Drugom svjetskom ratu, njihovim imenima kite se ulice, trgovi i ustanove, puni su ih školski udžbenici i ozbiljne knjige nove istorije, oni jašu uzdignute glave i ni briga ih nije što cijeli svijet misli sasvim drugačije.

A Drugi svjetski rat bio je prilika velikosrpskoj i velikohrvatskoj ideologiji da dovrše planove cijepanja i podjele Bosne, koji su ozakonjeni uoči rata, poznatim dogovorom Cvetkovića i Mačeka. Čim je Hitler okupirao Jugoslaviju, Pavelićeva ustaška država odmah je pripojila najveće dijelove Bosne, a četnici Draže Mihajlovića obnarodovali plan pod nazivom “Homogena Srbija”, čiji je autor bio Stevan Moljević, četnički ideolog. Taj plan je bio sasvim jasan : objediniti sve srpske etničke prostore, to jest sve teritorije potrebne Velikoj Srbiji, bilo na njima Srba ili ne, i očistiti tu državu od svih nesrpskih elemenata, pogotovo muslimana, nožem, metkom, na bilo koji način, i to uz pomoć Nijemaca i kvislinškog Nedićevog režima. Taj fašistički plan, koji je pobio oko 108 hiljada muslimana ( po nalazima Dedijera, Kočovića i Žerjavića), ili 8 posto od ukupne populacije, nije uspio zahvaljujući antifašističkoj borbi i Titovim partizanima. Ali, velikosrpska ideja, koja traje više od dva vijeka, nije ubijena. Oživjela je opet kad su njeni nosioci shvatili da im neminovni raspad Jugoslavije nudi novu mogućnost. Zato je četnički plan ponovo aktiviran i sproveden mnogo ozbiljnije nego onaj prvobitni, jer su i mogućnosti i snaga Miloševićevog režima bili mnogo veći nego nekad. Sve je u dlaku bilo isto : i ideja, i program, i način realizacije, i ciljevi, i protagonisti. I sve je u Beogradu bilo spremno mnogo prije nego što se krenulo s ubijanjem ljudi. A čitav program borbe za srpske etničke prostore, to jest za Veliku Srbiju, bio je isti kao nacistički program stvaranja Velike Njemačke – u mitologiji krvi i tla, u neprikrivenom rasizmu, koji je proklamovao ideju nadnaroda, koji ima prava kakva drugi nemaju, u programiranoj mržnji, u ideji : jedan narod – jedna država – jedan vođa, u načinu izvedbe…Zbog toga danas takva grčevita borba da se rehabilituju četnici, jer su Miloševićevi jurišnici sprovodili njihov program, i to se čini i danas.

Potvrđuje to i sve što se zbivalo u Bosni. Formiranje srpskih autonomnih oblasti, djelovanje kriznih štabova, proglašenje Republike Srpske početkom januara 1992. godine, davno prije državnog referenduma o nezavisnosti, proglašenje Ustava nove srpske države, formiranje novih institucija…sve je to obavljeno prije nego što je rat protiv BiH počeo. U Bijeljini je kompletnu vlast preuzela jedna stranka – SDS, Bošnjaci su istjerani sa svih važnijih mjesta, uključujući i mjesta portira, stvoreni su srpska policija, srpska Služba platnog prometa, srpska Teritorijalna odbrana, srpski radio i novine, iz Skupštine opštine istjerani su svi nesrbi, planovi etničkog čišćenja su bili davno urađeni, pripremljen je logor Batković, koji je svoja vrata otvorio već 1. aprila, a deset dana kasnije, 10. aprila, odlukom Predsjedništva Skupštine opštine Bijeljina  izmijenjeni su nazivi ulica. Odluku je potpisao predsjednik Predsjedništva Cvijetin Simić. To potvrđuje da je sve bilo ranije pripremljeno, a novi vladari ljudskih života  tačno su znali šta treba da urade. Izbačena su ne samo bošnjačka imena, već i imena skoro svih antifašista Srba, kao da oni nisu dio srpske ( i zajedničke) istorije. Istovremeno je objavljena i Odluka o obaveznoj upotrebi naziva Republike i izbacivanja imena Bosne i Hercegovine, kao i niz odluka koji određuju način rada i života u novoj državi. 

Predsjedništvo opštine je, dakako, najprije izbacilo Josipa Broza Tita, i glavnu ulicu dalo Karađorđu. Ta je ulica, inače, između dva svjetska rata nosila ime kralja Aleksandra, u austrougarsko vrijeme zvala se Wilma strasse, a u tursko doba bila je dio Atik mahale. Odmah zatim izbačen je jedan od najvećih Semberaca u istoriji, Rodoljub Čolaković, pa Hamza Hamzić, Mirko Filipović, Fadil Jahić Španac ( njihova imena su nosile i škole), pa 7. sekretara SKOJ-a, izbačeni su Ivan Marković Irac i Anto Marasović, od Alije Alijagića, čije je ime takođe nosila  jedna škola, nije ostalo ni traga, nestale su ulice Majevičkih, Vojvođanskih i Proleterskih  brigada, izbrisani su Dimitrije Lopandić, Nurija Pozderac, Đuro Đaković, braća Subotić i braća Zelenović, a bez ulice je ostala čak i Oktobarska revolucija, taj ključni događaj u istoriji majčice Rusije. Branko Stojanović Krvavi je zato ustupio mjesto Juriju Gagarinu. Izbrisana su i imena Voje Ivanovića Crnogorca, Đure Pucara, Kardelja, Rate Dugonjića i Vojina Bobara. Nestala je i 18. hrvatska brigade ( ta ulica je dobila ime novokomponovanog heroja Milana Tepića), a Branko Simić Sijedi ustupio je mjesto Hitlerovom poštovaoci Nikolaju Velimiroviću, koji je, valjda zbog privrženosti fašizmu, proglašen i za sveca Srpske pravoslavne crkve. Ulice su izgubili i borci Drago Tojić Gango i Mlađan Jeftić, a nekadašnja Ulica JNA proglašena je Ulicom srpske vojske. Imena su promijenile sve škole, a Gradska bolnica je dobila groteskno ime – “Sveti vračevi”, sasvim u duhu srednjovjekovnih običaja.

Bez imalo stida novi vladari su ulice dali poznatim zločincima, četničkim koljačima Raji Banjičiću ( koji je zamijenio heroinu Radojku Lakić ) i Peri Staniću,  a ulicu je dobio i ideolog Majevičkog četničkog korpusa Leke Damjanovića, profesor Bakajlić. Jedan od najvećih trgova dobio je ime đenerala Draže Mihajlovića, a možda najsramniji gest bio je davanje imena Arkanove Srpske dobrovoljačke garde dotadašnjoj Ulici vojvođanskih brigada. Takve ulice, koliko znam, nema ni u Srbiji. Pa, čime su arkanovci zaslužili takvu čast baš u Bijeljini? Jedino što su učinili bilo je – ubijanje nedužnih civila, Bošnjaka ( mada su ubili i nekoliko Srba, jer, osim Mile Kurjaka, nisu ni znali o kome se radi). Ako je ubijanje bošnjačkih civila, ljudi, žena i djece, herojsko djelo, vrijedno, časno i pohvalno, ostaje mi da nosiocima vlasti u opštini i entitetu predložim da pobiju i ovo malo nas Bošnjaka koji živimo ovdje, pa će i oni, sasvim sigurno, dobiti jednom ulice i trgove. Ako im entitet poživi. I slaviće ih narod i istorija. A s kim su sarađivali četnici, može svako vidjeti na fotografijama iz rata. Nasmijani likovi Leke, Kerovića, Banjičića i drugih četničkih prvaka, u društvu s njemačkim oficirima i vojnicima, koje možete naći i na internetu,  najbolje govore o tome ko je s kim sarađivao. A još nisam čuo da su hitlerovci bili, zapravo, antifašisti. To se velikosrpski ideolozi još nisu usudili da kažu. Inače, nakon što je sam Hitler dodijelio visoko odlikovanje majoru Pavlu Đurišiću, jednom od prvih Dražinih saradnika, 1944. godine, kralj je iz Londona pozvao sve četnike da se stave pod partizansku komandu, a one koji to odbiju, proglasio je izdajnicima. Draža to nije htio, pa su ga Nijemci postavili za komandanta svih srpskih kvislinških formacija u Srbiji. I zato, je, valjda, nakon većeg broja gradova u Srbiji, dobio veliki trg i u Bijeljini.

Čuveni dizajner, slikar, crtač i ilustrator svjetskog glasa, Mirko Ilić, reče nedavno da neće doći u svoju rodnu Bijeljinu sve dok u njoj postoji Trg đenerala Draže. A šta bi rekao da zna ovaj bizarni detalj : na tom trgu se nalazi bista narodnog heroja Veselina Vese Gavrića, koga su četnici zaklali, nakon dugog i strašnog mučenja. Koljači i zaklani na istom mjestu – to može da se desi samo na ovom nesretnom dijelu Balkana.

   Narodni heroj Veselin Veso Gavrić rođen je 1918. godine u Bijeljini, tu je završio gimnaziju i upisao se na Pravni fakultet u Beogradu. Pripadao je čuvenoj bijeljinskoj generaciji buntovnih i naprednih gimanzijalaca, član KPJ  postao je već 1939. godine, i bio je jedan od glavnih organizatora ustanka u ovom dijelu BiH. Već u avgustu 1941. godine predvodi grupe koje organizuju prve oružane akcije protiv okupatora. Pod pritiskom mnogo jačih neprijateljskih snaga, njegova Semberska četa sredinom septembra prelazi u Mačvu. U ofanzivi združenih njemačko-četničkih snaga semberski partizani vode žestoke borbe u zapadnoj Srbiji, posebno u Pocerini i na padinama planine Vidojevice, više njih je tu poginulo, među njima i Vesin brat Branko Gavrić. Odatle, kroz stalne borbe, četa prelazi opet u Bosnu, pa se preko Vlasenice i Šekovića vraća na Majevicu, i priključuje Majevičkom partizanskom odredu.

Veso Gavrić je bio izuzetno popularan u narodu i među borcima. U februaru 1942. godine na prevaru su ga zarobili četnici. Strašno su ga mučili, ali nisu uspjeli da ga slome. Njegova herojska smrt, umjesto da pokoleba antifašističke borce, samo je razbuktala ustanak. Za narodnog heroja proglašen je 27. novembra 1953. godine.

I, eto, taj heroj i antifašista, stoji danas, bespomoćno, na trgu koji nosi ime njegovog dželata, zločinca i fašističkog poslušnika, čije su se trupe do kraja borile protiv oslobodilaca, zajedno s Nijemcima. Stoji uspravno, kakav je bio i za života, stoji kao opomena i kao simbol jednog poganog vremena, jedne neizbrisive sramote i jednog političkog pokreta koji je zalutao na stazama istorije.