Piše: Saud Grabčanović
Zvornički sandžak i kapetanije u njemu
Zvornički sandžak obuhvatao je cijelu sjeveroistočnu Bosnu, odnosno područje između Bosne, Save i Drine, a jednim dijelom se protezao i na zapadnu Srbiju, odnosno Mačvu i srbijansko Podrinje. Na čelu se nalazio sandžak-beg koji je od 1580. godine bio potčinjen bosanskom beglerbegu i u slučaju rata stavljao se pod njegovu komandu. U vršenju svoje dužnosti sandžak-beg se oslanjao na malobrojni vojno-administrativni aparat, prije svega na alajbega koji je zapovijedao svim spahijama u sandžaku. Konak zvorničkih sandžak-begova najprije se nalazio u Starom gradu, a kasnije u Hridu. Sandžak je administrativno bio podijeljen na kadiluke i nahije. U 16. vijeku ovaj sandžak je imao osam kadiluka (srebrenički, brvenički, zvornički, šabački, krupanjski, tuzlanski, gračanički i bijeljinski) i 31. nahiju, od čega 21. na bosanskoj strani. Dijelovi Zvorničkog sandžaka na desnoj strani Drine, osim Malog Zvornika i sela Sakar, 1830.godine su pripali Knjaževini Srbiji kao nagrada za vjernost sultanu. Mali Zvornik i Sakar ostali su u sastavu Zvorničkog sandžaka sve do austrougarske okupacije 1878. godine. Sandžak je 1865. godine imao devet kadiluka: Donja Tuzla, Zvornik, Gradačac, Brčko, Bijeljina, Srebrenica, Vlasenica (Birač), Maglaj i Gračanica. Radi čuvanja granica od neprijatelja i puteva od hajduka, Osmanlije su u mjestima duž bosanskih granica, a od 18. vijeka su i u unutrašnjosti zemlje, počeli osnivati kapetanije. Kapetanije su postojale od polovine 16. vijeka do 1835. godine. U cijelom Bosanskom ejaletu bilo ih je 1829. godine tačno 39, od čega su tri bile u Zvorničkom sandžaku : Zvornik, Tuzla i Gradačac. Zvornički kapetani su za sve vrijeme postojanja te kapetanije bili iz čuvene begovske porodice Fidahića. Austrijski general Petraš je 1717. godine opsjedao Zvornik, ali ga je odbranila premoćna osmanska vojska koja je došla Zvorniku u pomoć, pod komandom ćehaje (pomoćnika bosanskog beglerbega) Ibrahim–paše. U to vrijeme u Bosni se osnivaju nove kapetanije. Zvornička kapetanija je osnovana između Karlovačkog (1699) i Požarevačkog mira (1718) ili odmah poslije ovog drugog. Osim utvrđenja u gradu Zvorniku, njoj je pripadao i grad Kušlat. Zvornički kapetani, o kojima ima malo podataka, sve vrijeme su bili iz porodice Fidahića. Prvi po imenu poznati kapetan je Mehmed–kapetan koji se spominje oko 1730. godine. Njegov otac je bio vojni zapovjednik zvorničke tvrđave – dizdar i zvao se Ali-beg. Već 1737. godine Mehmed-kapetan pominje se kao bivši kapetan. Istakao se u bojevima protiv Austrijanaca 1737. i 1739. godine, posebno u Banjalučkom boju, pa je od sultana dobio titulu paše i počasni naziv gazi. Umro je 1747. godine kao mutesarif, zvornički sandžak-beg. Sljedeći poznati kapetan bio je njegov sin Abdulah-kapetan Fidahić, koji je vršio tu dužnost do 1777. godine. Abdulah-kapetan se prvi put spominje u osmanskim dokumentima pri popravci zvorničkog utvrđenja 1765. godine. Pod njegovim nadzorom obavljen je jedan manji popravak na gradu 1777. godine. Naslijedio ga je sin Mehmed – kapetan II koji je bio zvornički kapetan od 1777. do 1806. godine. Početkom srpskog ustanka, kao protivnik dahija, pomagao je ustanike savjetima i municijom, ali ih je napustio kada ustanici nisu postigli dogovor sa osmanskom vlašću i kada su počeli činiti zločine nad muslimanima i provaljivati u Bosnu. Kada su ustanici opsjeli Višegrad, Mehmed-kapetan je došao sa vojskom u pomoć tom gradu. Sa bosanskom vojskom učestvovao je i u boju na Mišaru u avgustu 1806. godine gdje je poginuo. mjestu zvorničkog kapetana Naslijedio ga je, prema ustaljenim pravilima, njegov sin Ali-paša Fidahić I ( ne treba ga zamjenjivati sa Ali-begom, kasnijim Ali-pašom Fidahićem II o kojem pišem i koji je bio njegov bratić). On je od 4.10.1806. godine bio zvornički sandžak-beg i kapetan. Ali-paša Fidahić I se posebno istakao u ratovanju protiv ustanika u Prvom srpskom ustanku, a posebno pri slamanju ustanka 1813. godine kada je na prvi dan Ramazanskog bajrama prvi ušao u Beograd na čelu vojnog odreda iz Zvorničkog sandžaka. Ali-pašu I je nakon smrti, po pravilu koje je tada važilo, naslijedio njegov sin Mahmud-beg, koji je postao zvornički kapetan u jesen 1818. godine. On je, takođe,vršio obje dužnosti kao i njegov otac (sandžak-beg i kapetan) i to za vrijeme vezirovanja više bosanskih vezira počevši od Derendeli Ali-paše, oslobodioca Srbije.
( Nastaviće se)