Piše: Saud Grabčanović
Velika snaga Crkve bosanske u ranijim periodima je bila preprekom bosanskim vladarima koji su baštinili katoličanstvo da preduzmu radikalne mjere i unište tu crkvu, kako su to pape od njih tražile! Kakva je bila ranija snaga Crkve bosanske, najbolje nam govori primjer prve vladavine bana, a kasnije prvog bosanskog kralja Tvrtka I Kotromanića, kada je kao mladi ban zasjeo na prijestolje Bosne. Tvrtko je bio odgojen u katoličanstvu i kao gorljivi katolik je odmah nakon što je postao banom pokušao uništiti Crkvu bosansku i bogumile. Međutim, od svega što je tom prilikom uspio bilo je to da su se bogumili digli protiv njega i skinuli ga sa prijestola, a on je jedva živu glavu spasio bjekstvom u Ugarsku! Ali, u vrijeme kada su se desile promjene u crkvenom učenju i time bio izazvan raskol unutar Crkve bosanske, katoličkim kraljevima u Bosni se ukazala jedinstvena prilika da napokon unište tu crkvu, što ranije ni brojni krstaški ratovi ni inkvizicija nisu uspjeli. Ovo se desilo u vrijeme vladavina kralja Tomaša i njegovog sina, posljednjeg bosanskog kralja, nesretnog Stjepana Tomaševića. Posebno se ovaj poslednji isticao progonom Crkve bosanske i njenih pripadnika, čime je potpuno oslabio odbranu svoje ionako slabašne državice koja je postala lahkim plijenom Osmanskog carstva. Bogumila je u Bosni nestalo već u prvim stoljećima turske vladavine, a sa njima i Crkve bosanske koja se više uopšte nije spominjala. Bogumili i Crkva bosanska posebno postaju zanimljivi nama Bošnjacima nakon sticanja nezavisnosti i stvaranja moderne Bosne i Hercegovine, kao države koja se na geografskoj karti Evrope ponovo pojavila 1992. godine, nakon 467 godina. Naša prva država, srednjovjekovna Bosna, „Crkva bosanska“ i njeni sljedbenici „krstjani“ ili „dobri Bošnjani“ (arhaično ime za Bošnjake) ugrađeni su u temelje naše države i predstavljaju njene korijene i temelje na koje se ona naslanja. Potomci Bogumila predstavljaju većinu današnjeg bošnjačkog korpusa, a koncentracija njihovih potomaka je najveća u središnjim djelovima Bosne i u djelovima Hercegovine. Bošnjaci koji žive u pograničnim dijelovima Bosne i Hercegovine, posebno prema Srbiji, Hrvatskoj i Crnoj Gori, tek su djelimično potomci bogumila. Ti Bošnjaci su većim dijelom potomci prognanih muslimana -muhadžera iz okolnih zemalja. Oni su se naselili u Bosni u vrijeme kada je Osmansko carstvo bilo u defanzivi i u stalnom povlačenju, uz gubitke svojih teritorija. Kako su pokazala naučna istraživanja, oni su potomci muslimana izbjeglih u ratovima i progonima iz: Mađarske, Hrvatske, Dalmacije, Slavonije, Banata, Bačke, Srema, Transilvanije, Vlaške, Moldavije, Srbije, Crne Gore … Među današnjim Bošnjacima ima i ekonomskih naseljenika koji su porijeklom Bugari-Pomaci, Albanci (Albanija i Kosovo), Makedonci-Torbeši, Goranci, Gauguzi, Egipćani, Arapi, Grci, Čerkezi, Turci, Tatari, Armeni, Kurdi itd… Nakon posljednjeg rata, na inicijativu bosanskih patriota došlo je do obnove ne samo naše države Bosne i Heregovine nego i do obnove njezine Crkve, koja je kao ptica Feniks nakon pet stotina godina uskrsnula iz pepela vijekova. Tako da danas Crkva bosanska ponovno postoji u Bosni i Hercegovini!
NASTANAK CRKVE BOSANSKE
Danas ne postoje pisani dokumenti o tome kada je tačno nastala „Crkva bosanska“. O tačnom vremenu njenog nastanka danas se može samo nagađati na osnovu podataka koji se odnose na pojavu takozvane „bogumilske hereze“ na teritoriji srednjovjekovne banovine, a kasnije kraljevine Bosne. Bogumilstvo je bilo kršćansko učenje (sekta) koje je nastalo u staroj Armeniji u 7. vijeku. Taj se pokret najprije nazivao Pavlićani, prema Pavlovim poslenicama koje su činile osnovu njihovog učenja. Odmah nakon pojave Pavlićana i naglog širenja njihove sekte, bizantski car koji je tada vladao i Armenijom, naredio je progon i uništenje te sekte koja je po njemu predstavljala opasnost za jedinstvo crkve. Najveći dio Pavlićana je bio pobijen, svete knjige i spisi spaljeni, kao i njihove crkve. Jedan manji dio Pavlićana je, po naređenju bizantskog cara, bio protjeran u dio današnje Bugarske koji se zove Trakija. Prognani Pavlićani su u Trakiji pronašli plodno tlo za širenje svoga učenja. Učenje Pavlićana se ubrzo proširilo i na obližnju carevinu Bugarsku i Makedoniju, koja je tada bila njezin dio. Za propovjedanje i širenje ove nove vjere među Bugarima najveće zasluge je imao jedan bivši pravoslavni pop koji je imao crkveno ime Bogomil. Sljedbenici te sekte su po njemu tada nazvani bogumilima.
U Bugarskoj je ta nova religija ubrzo izazvala reakciju cara Petra I, plemstva i pravoslavne crkve. Protiv ove crkve i njenih sljedbenika u Bugarskoj je proveden veliki pogrom. Bogumili su masovno ubijani, a jedan mali dio njih je pobjegao u obližnju srpsku državicu Rašku u kojoj je tada vladao srpski župan Stevan Nemanja. Bogumilsko učenje je ubrzo nakon pojave u Raškoj bilo prihvaćeno od velikog broja vjernika. Srbi su masovno napuštali pravoslavlje i prelazili u bogumilstvo. Ovo je ubrzo izazvalo žestoku reakciju crkve i samog župana Nemanje. Brzom i nemilosrdnom intervencijom on je u korijenu uništio bogumilsku crkvu koju su i u Raškoj proglasili za otpadništvo i herezu. O tome kako je izgledao taj progon govore hronike iz tog vremena. Nemanja je u tom progonu upotrijebio vojsku, a kako je to izgledalo – evo opisa savremenika tog događaja: “Jedne popali (žive spalio – pr.autora),druge različitim kaznama kazni, treće progna iz države svoje, a domove njihove i sve imanje sakupiv razda prokaženim i ubogim. Učitelju njihovu jezik odreza u grlu njegovu, što ne ispovjeda Krista, sina Božijeg, a knjige njegove nečastive spali i izgna ga”. Nakon stravičnog pokolja i progona koji su doživjeli u Nemanjinoj Raškoj, preživjeli bogumili našli su spas u slobodnoj banovini Bosni, gdje su, ih po prastarom bošnjačkom običaju, dočekali raširenih ruku kao drage goste. Tako je krajem 11. vijeka bogumilstvo stiglo u Bosnu. Bogumili su u Bosni pronašli pogodno tlo za razvoj i širenje svoga učenja. Bosansko plemstvo, sam ban Kulin, njegova žena, kao i narod, ubrzo su prihvatili bogumilsko učenje i u to su vrijeme nastali korijeni nove crkve koja se od tada naziva “bosanska”. Sima Ćirković, priznati autoritet za Srednji vijek Bosne i Srbije kaže: “Među svim do sada poznatim evropskim dualistima jedino su “krstjani” u Bosni dospjeli u položaj ne samo tolerisane nego i priznate i poštovane crkvene organizacije, jedino na tlu Bosne im je bilo dato da se iz grupe progonjenih jeretike preobraze u zemaljsku crkvu”. Svoj najveći uspon u Bosni bogumilstvo je doživjelo u 13. i 14.vijeku kada ga je ispovijedala većina stanovništva. U to je vrijeme najvjerovatnije bila stvorena i crkvena hijerarhija, kao i kanonsko ustrojstvo bogumilske crkve u Bosni i na osnovu toga je bila stvorena „Crkva bosanska“. Crkva bosanska je za velike kršćanske crkve, katoličku i pravoslavnu, predstavljala otpadničku sektu čije je učenje šizma ili hereza. Zbog toga su ove dvije crkve protiv tog novog učenja i njegovih sljedbenika u Bosni propovijedale i predvodile nemilosrdne progone i križarske ratove sa masovnim pokoljima pripadnika Crkve bosanske.
(nastaviće se)