Piše: Saud Grabčanović
Otmica i ubistvo kraljice majke Elizabete Bosanske
Pošto je nakon ubistva ugarskog i napuljskog kralja Karla III Dračkog u Ugarskoj zavladao haos i dvovlašće, kraljica-majka Elizabeta od Bosne, regentica i formalna vladarica Ugarske, pokušavala je pridobiti na svoju stranu Slavoniju i Hrvatsku. Po savjetu bana Gorjanskog, kraljice Elizabeta i Marija su krenule sa oružanom pratnjom preko Slavonije prema Zagrebu, gdje su se željele sastati sa hrvatskim plemstvom i izgladiti nesporazume. Na putu ka Zagrebu, kod mjesta Gorjana pokraj Đakova, u julu 1386. godine ugarsku kraljevsku kolonu su dočekale i iz zasjede napale pristalice ubijenoga kralja Karla Dračkog i njegovog sina Ladislava, na čelu s Ivanom Paližnom i braćom Ladislavom i Ivanišem Horvatom, te Stjepanom Lackovićem. Zavjerenici su ubili bana Gorjanskog i Blaža Forgača, koji je smatran za direktnog ubicu ugarsko-napuljskog kralja Karla III Dračkog. Dvije kraljice su potom bile odvedene u Novigrad kraj Zadra, gdje su bile zatočene u tvrđavi iznad grada. Kraljica Elizabeta je uspjela da potkupi kaštelana grada i da sa njim dogovori njihovo oslobađanje, kao i prebacivanje do Budima. Međutim, ova zavjera je bila otkrivena, pa je potkupljeni kaštelan sa saradnicima bio pogubljen i obje kraljice su ostale u zatočeništvu. Odmah nakon pokušaja bijega, a po naređenju Ivana Paližne, kraljica Elizabeta od Bosne 16. januara 1387. godine bila je zadavljena pred svojom kćerkom Marijom u Novigradskoj tvrđavi. Ugarski sabor je nakon ubistva kraljice majke Elizabete od Bosne, 31. marta 1387. godine, za kralja Ugarske zvanično krunisao Žigmunda, Marijinog zaručnika. Žigmund je odmah nakon krunisanja, uz pomoć Venecije i Ivana, krčkoga i senjskoga kneza, prisilio Paližnu da 4. aprila 1387. godine iz zatočeništva oslobodi njegovu zaručnicu, kraljicu Mariju od Ugarske. Prema drugim izvorima, kada je čuo da je princeza-kraljica Marija zarobljena, a njegova punica kraljica Elizabeta ubijena, kralj Žigmund je, poput princa na bijelom konju, pohitao u pomoć svojoj zaručnici i silom je oslobodio iz tamnice u Novigradu. Nakon oslobođenja kraljice Marije kralj Žigmund se sa njom vjenčao u Budimu u katedrali.
Akteri ubistva Elizabete, istraga ubistva i kraj pobune u Ugarskoj
Prema jednim izvorima, kraljica Elizabeta od Bosne bila je ubijena iz osvete, na lični zahtjev Karlove udovice Margarete Dračke. Prema drugim izvorima, po tzv. „teoretičarima zavjere“, za njenu smrt je direktno bio odgovoran njen budući zet i kralj Žigmund (Sigismund) Luksemburški, za kojeg će se kasnije udati njena kćerka Marija! Luksemburški je želio ukloniti svoju buduću punicu koja se nikako nije htjela odreći dijela svoje vlasti u Ugarskoj. Elizabeta je i nakon formalnog određenja Žigmunda za ugarskog kralja i dalje držala skoro sve konce vlasti u kraljevini Ugarskoj. Sve do njene smrti Žigmund nije bio zvanično krunisan za kralja Ugarske, niti mu je Elizabeta predala krunu i kraljevska odličja, a niti se vjenčao sa njenom kćerkom, zakonitom naslijednicom ugarskog prijestola! Postoje dokumenti koji govore da je Elizabeta smatrala da će je Marijina udaja za Sigismunda koštati moći, te da je raskinula zaruke Marije i Sigismunda i pokušala zaručiti kćerku za sina francuskog kralja Karla V. Zato je kralj Žigmund, u želji da ukloni svoju punicu, ljutu i opasnu suparnicu, i dođe do potpune vlasti, inscenirao i organizovao njenu otmicu, a kasnije i samo Elizabetino ubistvo. Kraljica majka Elizabeta Bosanska je nakon ubistva bila u tajnosti sahranjena u crkvi Svetog Krševana u Zadru. (Šišić, 1902: 51) Na treću godišnjicu smrti njeno tijelo je bilo prevezeno u Sekešfehervar (Stolni Biograd) u Mađarskoj, gdje je sahranjeno u gradskoj katedrali . (Fortis, 2004: 19; Šišić,1916: 122; Budak, 1989: 68).
Nakon vjenčanja sa Marijom, kralj Žigmund je, na zahtjev svoje supruge, pokrenuo istragu o ubistvu kraljice majke Elizabete. Istraga o Elizabetinu ubistvu započela je 1396. godine, kada je taj zadatak dobio kanonik Leonardo Kardinalski iz Pesara, osoba velikoga povjerenja kralja Sigismunda (usp.Jerković, 2018: 255; Strčić, 2007: 189). Krajem 14. stoljeća Leonardo je držao tri kaptolske časti, među kojima i zagrebački kanonikat, te naposlijetku bio i senjskim biskupom (Jerković, 2018: 255). Puno zanimljiviji izvor je navod de Paula iz 1397. godine, u kojem se tvrdi da su izaslanici kralja Sigismunda – krbavski knezovi i podban Pavao Mihaljević – stigli u Zadar radi istrage o krivcima za smrt kraljice Elizabete, ali i sudionicima pobune protiv vladara, prije svega onih koji su podržavali Ivana Paližnu i bana Ivana Horvata (Gračanin, 2011: 248). Ne zna se zašto je došlo do istrage, niti to navodi de Paul u ovom dokumentu. Paližna se u ovim dokumentima izričito ne navodi kao krivac za ubistvo Elizabete. (Istraga prečasnog de Paula iz januara 1397. godine v. Gračanin, 2011: 248). Drugi dokument koji govori o odgovornosti Paližne za ubistvo kraljice Elizabete je Sigismundova isprava iz 1404. godine (CDH X/4: 293–294 ,dokument 127). U toj ispravi iz 1404. godine, car i kralj Sigismund daruje mačvanskom banu Ivanu Morovićkom (de Maróth) posjede vjerolomnika koji su sudjelovali u pobuni protiv kralja, a u toj pobuni spominje se i Ivan Paližna kao „poznati izdajnik“ (notorius infidelis), koji je zajedno s banom Ivanom Horvatom zarobio kraljice nedaleko od Gorjana (CDH X/4: 294, dokument 127). Spominje se i da je u zatočeništvu kraljica Elizabeta bila ubijena, ali se nigdje izričito ne navodi Paližna kao jedini krivac (usp. CDH X/4: 294, dokument 127).
(Nastaviće se)