Piše: Saud Grabčanović
Da napišem ovaj rad podstakla me je jedna frapantna činjenica koju sam otkrio kroz analizu istorije grada Bijeljine i opšte istorije bošnjačkog naroda u ranijim vijekovima. Napad na grad Bijeljinu, koji se odigrao u srpsko-turskom ratu 1876. Godine, bio je veoma sličan napadu na Bijeljinu i Bošnjake iz 1992.godine,od strane srbijanskih agresora, a uz pomoć domaćih Srba, naših „komšija“iz grada i okolnih sela. Događaji iz 1992. godine predstavljaju, po svojim karakteristikama, ponavljanje istorije našega grada i to u skoro identičnoj formi kao i događaji iz rata koji su se odigrali davne 1876. godine! U oba slučaja došlo je do eskalacije velikosrpskog fašistoidnog nacionalizma, čiji je krajnji cilj bio etničko čišćenje i eliminacija bošnjačkog stanovništva sa prostora Semberije, otimanje „životnog“ prostora i teritorija od Bošnjaka, organizovana pljačka bošnjačke privatne imovine, zatiranje muslimanske kulture i uništavanje bošnjačkog istorijsko- kulturnog naslijeđa i baštine. Sve je rađeno po „uhodanom“ receptu etničkog čišćenja Bošnjaka koje je provedeno u obrenovićkoj Srbiji u periodu od 1830. do 1862. Godine, kada je eskaliralo i kada su preostali Bošnjaci opljačkani i istjerani iz svojih domova, iz gradova širom Srbije. Za razliku od rata 1992-1995, u ratu 1876. godine velikosrpski projekat je doživio totalni fijasko. Garašaninova „Načertanija“ su tokom 116 godina ostala „mrtvo slovo na papiru“. Velikosrpski fašisti su tek 1992. godine uspjeli u praksi realizirati ovaj sramni zločinački projekat svojih djedova, a u tome su ih prećutno podržale zapadne kršćanske sile koje ništa nisu učinile da zaustave genocid koji im se pred očima provodio nad jednim malim narodom.
Srpsko-turski 1876. godine
Ovom ratu je neposredno prethodila velika oružana pobuna kršćanskog stanovništva u Bosni i Hercegovini protiv osmanske vlasti i bošnjačkog begovata 1875. godine. Ustanak u BiH je započeo spontano 1875. godine, nakon nekoliko sušnih godina i velike gladi koja je među kršćanskim stanovništvom nastupila iz tih razloga. Direktan povod za ustanak je bilo ubiranje desetine, koje se Porta nije htjela odreći uprkos lošem ekonomskom stanju u Bosni i Hercegovini. Akteri ustanka koji je u Bosni i Hercegovini izbio 1875. godine, zasigurno nisu očekivali da će potresti tadašnju evropsku političku scenu i dobiti tolike simpatije. Posebno je ovaj ustanak odgovarao Austro-Ugarskoj, na jednoj strani, a na drugoj strani Srbiji i Crnoj Gori koje su odvajkada imale teritorijalne aspiracije na bosanskohercegovački teritorij. U tome im je pomagala činjenica da je BiH u većem dijelu nastanjena katoličkim i pravoslavnim stanovništvom. Nakon prvih ustaničkih napada dolazi do direktnog miješanja stranih sila u unutrašnje stvari u osmanskoj pokrajini Bosni i Hercegovini. Iz Srbije i Crne Gore kao i iz K&K monarhije šalju se pobunjenicima : oružje ,novac , dobrovoljci i sveštenstvo, kao politički agitatori. U toku ovog ustanka u Bosni i Hercegovini se nisu desile velike akcije ili bitke, niti je ustanak na kraju donio značajan rezultat za pobunjenike.U toku ovog ustanka izvršeni su stravični zločini nad muslimanskim spahijama i njihovim porodicama, kao i nad ostalim bošnjačkim stanovništvom. Popaljeni su i srušeni mnogi spahijski odžaci i kule, te su uništena čitava sela nastanjena muslimanskim stanovništvom, a uništene su i mnoge džamije kao i ostali islamski vjerski objekti. Kao reakcija na ustanak i zločine ustanika nad muslimanima uslijedila je strašna odmazda osmanske vojske i bošnjačkog bašibozuka protiv kršćanskog stanovništva koje je učestvovalo u tom ustanku. Nakon sloma ustanka došlo je do objave rata Osmanskom carstvu od strane knjaževina Srbije i Crne Gore, koje su inače bile direktno involvirane u ovaj ustanak. Korijeni srpsko –turskog rata 1876. Godine, kao i rusko-turskog rata 1877 -1878., bili su u nacionalnom buđenju među balkanskim narodima, kao i nastojanju Rusije da izbije na Crno more i da tako nadoknadi teritorijalne gubitke koje je pretrpjela tokom Krimskog rata. Neposredni rezultat ovog rata bio je potpuna nezavisnost tadašnjih kneževina : Rumunjske, Srbije i Crne Gore, koje su i dotad imala „de facto“ suverenost, ali su nakon ovih ratova i formalno proglasile nezavisnost i potpuno odvajanje od Osmanskog carstva (do tad im je sultan formalno bio suveren i te su države imale autonomni položaj u okviru ovoga carstv). Po nagovoru Rusije knjaževina Srbija, a potom Crna Gora 30. juna 1876.godine, objavile su rat Osmanskom carstvu. 8. jula 1876. godine održan je važan sastanak u dvorcu Rajhštat u Češkoj, između Rusije i Austro-Ugarske. S ruske strane predstavnici su bili car Aleksandar II i ministar vanjskih poslova knez Aleksandar Gorčakov, a s austrougarske car Franjo Josip I i grof Đula Andraši. Ovaj tajni dogovor nije rezultirao nikakvim napisanim sporazumom, ali je usmeno navodno dogovoreno sljedeće : Rusija je pristala dati potporu austrijskoj okupaciji Bosne i Hercegovine, a Austro-Ugarska je u zamjenu za to pristala da Rusija povrati Južnu Besarabiju, inače za Rusiju izgubljenu u posljednjem Krimskom ratu, i da Rusija anektira luku Batumi na istočnoj obali Crnog mora, kao i na buduću bugarsku autonomiju. U borbama koje je sa osmanskom armijom vodila u julu i avgustu , loše pripremljena i loše opremljena srpska vojska, potpomognuta od ruskih dobrovoljaca i italijanskih „garibaldinaca“, nije uspjela postići ništa od zacrtanih ciljeva zauzimanja teritorija na jugu Srbije, kao i dijelova teritorija u Bosni i Hercegovini uz rijeku Drinu. Vojska knjaževine Srbije nije uspjela odbiti ni tursku kontraofanzivu na Srbiju. Poražena u ratu i pod prijetnjom potpune propasti i nove turske okupacije, Srbija se 26. avgusta obratila evropskim silama da je spasu i da posreduju za okončanje rata. Zajednički ultimatum evropskih sila prisilio je Visoku Portu na jednomjesečno primirje i početak mirovnih pregovora. Turska je, kao pobjednik u ovom ratu, postavila svoje uslove, ali su ih evropske sile odbacile kao potpuno neprihvatljive. Početkom oktobra, nakon isteka primirja, turska vojska je nastavila svoju ofanzivu, tako da je za Srbiju stanje na frontu ubrzo postalo očajano. Glavnina osmanske vojske je bila skoncentrisana kod Sofije, pod komandom Abdula Kerima, brojala je 50.000 vojnika, među kojimasu bile i neregularne snage bašibozluka i Čerkeza. U pograničnoj tvrđavi Niš nalazio se garnizon pod komandom Mehmeda od 8.000 vojnika. Na severozapadu kod Vidina, Osman Nuri imao je pod komandom 23.000 vojnika. Na zapadu su bili smešteni mali garnizoni, u Bijeljini i Zvorniku, sa značajnim snagama (12.000 uglavnom Arapa i Egipćana), pod Dervišem i Mehmed Alijem. Značajan broj rezervista koji su poslani u rat bio je naoružan britanskom puškom Snajder-Enfild. Poboljšana Pibodi-Martin puška je sve više bila zastupljena i sigurno je korišćena od strane egipatskih trupa. Krup topovi, po izvještajima, bili su u sastavu turskih artiljerijskih baterija, mada su značajan broj činili i bronzani topovi. Ove velike osmanske snage su iz Bugarske i današnje južne Srbije krenule u opštu ofanzivu na knjaževinu Srbiju i brzo su prodrle u dolinu rijeke Morave. Time su ugrozile centralnu Srbiju i drugu knjaževsku prestolnicu Srbije – grad Kragujevac. U odlučujućoj bitci kod utvrđenog mjesta Đunisa srpska je vojska bila katastrofalno poražena od osmanskih trupa. Napad na Đunis počeo je rano 29. oktobra 1876. godine i odvijao se brzo: do tri sata popodne Turci su postali gospodari đuniskih položaja. Đunis je pao, jer nije ozbiljno ni branjen. Ruski vojnici i oficiri držali su se dobro, ali je srpska narodna vojska, neizvježbana za borbu u utvrđenjima, brzo popustila. U trenutku kad im je zaprijetila opasnost da budu pohvatani po đuniskim šančevima, srpski su vojnici napustili položaje i dali se u paničan bijeg preko mostova na Moravi. Komandant đuniskog utvrđenja, ruski pukovnik Meženinov, nakon poraza je dojurio do generala Mihaila Černjajeva i rekao mu da su svi Srbi pobjegli, a da su svi Rusi mrtvi, što nije bilo tačno. Černjajev je povjerovao ovom lažnom izvještaju i sa položaja poslao patetičan telegram ruskom caru: „Svi Rusi izginuli, svi Srbi pobjegli.“ Odmah zatim poslao je telegram i kralju Milanu u kome ga obaveštava da mu jedini spas leži u brzom primirju: „Telegrafišite iskreno caru, ištite primirje u roku od 24 sata!“ Knez i vlada odmah su postupili prema predlogu Černjajeva, a sutradan, 30. oktobra, Petrograd je Carigradu uručio ultimatum kojim se traži prekid vojnih operacija protiv Srbije i Crne Gore u roku od 48 sati. Uz zahtjev je uslijedila i djelimična mobilizacija ruske vojske (20 divizija). Uplašen prijetećim ruskim napadom turski sultan je prihvatio ruski ultimatum i osmanska vojska je prekinula vojne opercije protiv Srbije i povukla se na ranije granice. Primirje je stupilo na snagu 1. novembra. Posle bitke na Đunisu Černjajev je napustio komandu i s preostalim ruskim dobrovoljcima napustio je knjaževinu Srbiju. Srbija je 28. februara 1877. godine potpisala mirovni ugovor sa Turskom. Zalaganjem ruskog cara, Srbija je sačuvala svoj granice od prije rata, ali je pretrpjela velike gubitke: 6.000 poginulih i oko 9.500 ranjenih vojnika. U proljeće 1877. Rusija je zaratila sa Turskom i krajem te godine zatražila da joj se priključi i Srbija. Ovog puta, u Drugom srpsko-turskom ratu, Srbija je bila uspješnija : uz pomoć Rusa je zauzela Niš, jug Srbije i Vranje. Srbi u ovom ratu nisu više pokušavali upadati u Bosnu.
(Nastaviće se)