Piše: Saud Grabčanović
Stanovništvo Semberije prije osmanskih osvajanja i pad pod Turke
Ko je većinski naseljavao Semberiju prije osmanskih osvajanja – to nam danas nedvosmisleno dokazuju nalazi velikog broja bogumilskih stećaka na teritoriji današnje Semberije, u samom gradu Bijeljini, kao i na obroncima planine Majevice. Nalazi velikog broja stećaka nam jasno govore da su Semberiju i njena sela naseljavali većinski “Dobri Bošnjani” ili Bošnjaci bogumilske vjere, kako su ih kasnije nazivali Turci. Na širem bijeljinskom području evidentirani su lokaliteti sa stećcima u naseljima: Batković, Čađavica, Gornja Bukovica, Gornji Dragaljevac, Glavičice i Kojčinovac. Radi se o manjim nekropolama. Nalazi stećaka u blizini ovih sela su takođe jasan dokaz postojanja tih sela u Srednjem vijeku prije osmanskih osvajanja. Na tri stećka su sačuvani natpisi koji čuvaju uspomenu na Mihalja Veselinovića, Grubca Horića (vjerovatno predak bijeljinskih Horića ?), dok je najinteresantniji oštećeni tekst na stećku u Jazbinama (lokalitet Klisa). On krije ime gosta Milorada, tadašnjeg velikodostojnika Crkve bosanske! (Š. Bešlagić : Novopronađeni natpisi na Stećcima, Naše starine broj XII, Sarajevo 1969., str.141-142). Navedeni stećak donosi nam informaciju o Semberiji i Bijeljini kao značajnom organizacionom centru „Crkve bosanske“, za čiji rad je na ovom području bio zadužen njen gore navedeni visoki službenik. Vjerovatno je ovaj centar bio vrlo uticajan u vjerskoj propagandi učenja Crkve bosanske u susjednoj Slavoniji, a posebno u Mačvi i Sremu. Naziv lokaliteta Klisa (kilise: tur. crkva) jasno nam govori da je tu postojala bogumilska hiža-crkva! Pored stećaka, na ovim lokalitetima prilikom iskopavanja temelja obnovljene Atik džamije u centru Bijeljine pronađena su 23 stećka sa natpisima pisanim „bosančicom“, službenim pismom sličnom ćirilici i glagoljici koje je bilo u upotrebi u srednjovjekovnom Bosanskom kraljevstvu. Pored većinskog bošnjačkog stanovništva, predosmansku Semberiju su naseljavali i Mađari koji su naseljavani kao kolonisti, posebno nakon ugarske okupacije sjeverne Bosne i stvaranja Srebreničke banovine 1463. godine. U to vrijeme su Ugri stvorili marionetsku Kraljevinu Bosnu na čije je čelo postavljen kao „kralj“ Bosne Újlaki Miklós (Nikola Iločki 1410. – 1477), ugarski palatin, pretedent na ugarski prijesto, prior vranski, vojvoda sedmogradski, doživotni knez grada Teočaka, ban Hrvatske, Slavonije i Mačve. Nikola je veći dio svoje „vladavine „ stolovao u gradu Teočaku na planini Majevici. Nikola Iločki je bio gorljivi katolik, te je započeo progon Bošnjaka –bogumila na vjerskoj osnovi u cilju da ih etnički očisti iz Semberije, a na njihovo mjesto je naseljavao Mađare katolike iz Ugarske. Danas se u narodu Bijeljine i Semberije često spominju ti Mađari koji su nekada živjeli u Semberiji. Međutim, ovi su kolonisti ostali vrlo kratko ovdje, pošto su Osmanlije stalno napadale na te prostore. Vrlo brzo su mađarski kolonisti zbog stalnih napada akindžija napustili Semberiju i pobjegli preko Save nazad u Ugarsku, odakle su i došli. O tom periodu ugarske vladavine Semberijom postoje danas mnoge legende. Na vladavinu i boravak Mađara na ovim prostorima danas nas podsjećaju i toponimi kao što su: Balatun – naselje u uglu Save i Drine, Salaš – dio Balatuna, Salaš – dio Bijeljine, Mađarevac – zemljište kraj Save, Mađarbrod na rijeci Modran, zatim toponimi: Batar, Belegen… I samo ime Semberije je nastalo od riječi „szembe“ što na mađarskom jeziku znači „prečanin“ ili „onaj prekoputa“.
Nakon pada kraljevine Bosne pod Turke 1463. Godine, u jesen iste godine u kontraofanzivi Ugri su uspjeli zauzeti sjeverni dio Bosne. Ugarska je tako stvorila svoje predstraže kao zapreku za daljnja osmanska osvajanja u vidu tri banovine: Jajačke, Srebreničke i Mačvanske. Semberija je pripadala Srebreničkoj banovini kao tampon zoni prema Osmanskom carstvu. Oko 5 godina područje današnje Semberije i grad Bijeljina su bili dijelom te banovine. U toj tampon zoni su se odvijale stalne borbe između Ugara, koji su se branili, i Turaka koji su napadali. Borbe su posebno kulminirale u posljednjem desetljećju postojanja Srebreničke banovine koja nije sva odjednom pala pod Turke. Prvo su oko 1512. godine Osmanlije zauzele tvrdi grad Srebrenik, a nešto kasnije i grad Teočak. U tom periodu, pa sve do konačnog pada pod osmansku vlast 1520. godine, Bijeljina i Semberija su doživjele velika pustošenja i razaranja od strane osmanskih specijalnih diverzantskih jedinica -akindžija. Akcije akindžija su izazvale masovni egzodus – bježanje lokalnog stanovništva preko Save u Ugarsku, pa je Semberija u tom periodu ostala skoro potpuno pusta i nenaseljena, a sva njena sela i naselja, uključujući i Bijeljinu, bila su pretvorena u ruševine! Osmansko carstvo je poslije osvajanja navedeni prostor uključilo u sastav Zvorničkog sandžaka, spajajući pri tome područja s obje strane ove rijeke. (Mustafa Imamović, Historija Bošnjaka, Sarajevo, 1997.str. 108-109)
(Nastaviće se)