Piše: Jusuf Trbić
Mjesecima su do nas stizale vijesti o tome kako JNA naoružava Srbe po selima. Kao novinar, pokušavao sam da provjerim neke od tih vijesti. U Ugljeviku je nestalo oružje iz velikog skladišta koje su čuvali srpski rezervisti. Slučaj se završio već poslovičnom rečenicom: to je vojna tajna. Onda je 29. novembra nestao Abdulah Kovačević, predsjednik Muslimanske bošnjačke organizacije (MBO) i inicijator formiranja zasebne opštine od dijela opštine Lopare (ta nova opština, kako je rečeno, istupila bi iz sastava Srpske autonomne oblasti (SAO). Rezervisti JNA odveli su ga iz njegove kuće u Vražićima, a 6. januara njegovo tijelo je izbačeno iz helikoptera blizu kuće. Slučaj je ostao nerazjašnjen, mada ni za koga nije bila tajna ko ima helikoptere i ko komanduje srpskim rezervistima. Bila je to jasna poruka Bošnjacima. Samo što mi tada poruke nismo htjeli da primamo. Kao što nismo htjeli da čujemo grmljavinu topova iz pravca Vukovara ili da vidimo kamione pune oružja koji stižu noću u semberska sela.
Prvog dana februara 1992. godine ja sam primio poruku o koju se nisam mogao oglušiti. Poruku je poslao predsjednik opštine Cvijetin Simić. Na jednom listu papira pisalo je da me smjenjuje sa mjesta direktora i glavnog i odgovornog urednika Radio-Bijeljine i Semberskih novina, a poruku je donijelo, ni manje ni više, nego trinaest policajaca naoružanih automatima. Stigli su u tri policijska vozila i rasporedili se oko zgrade i u našim kancelarijama. Nije mi ostavljena mogućnost da budem premješten na neko drugo radno mjesto u mojoj firmi, nije dato objašnjenje kako to predsjednik opštine može da smjenjuje direktore firmi koje nisu vlasništvo opštine. Imao je jake adute. Ti su aduti bili automati u rukama policajaca i mogli su zapucati svakog časa. Pokupio sam nešto papira i izašao. Istog časa se na moje mjesto uselio Pero Simić, koji će uskoro početi da gradi karijeru bez premca – karijeru najboljeg đavolovog šegrta.
Na sličan način smijenjeni su, tačnije – istjerani s posla i svi ostali direktori – Bošnjaci, pa uskoro ni u jednoj bijeljinskoj firmi nije bilo Bošnjaka na rukovodećim mjestima. Ostali su samo rijetki Bošnjaci, koji su vjerno služili novoj vlasti. U skupštinskim službama to je učinjeno mnogo ranije. Od kako je SDS preuzeo vlast, ni jedan Bošnjak nije bio ni na jednom funkcionerskom mjestu u opštini, mada je, po popisu (na kome su se mnogi Bošnjaci, po inerciji, izjasnili kao Jugosloveni), Bošnjaka bilo 31,3 odsto. Policija je postala «srpska policija», a i vojska je vrlo brzo i ovdje pokazala kome se priklonila. Već na početku rata Pero Simić je Semberske novine preimenovao u SIM novine, to jest novine Semberije i Majevice, Srpske autonomne oblasti. U broju od 15. juna 1992. godine Dragiša Masal, komandant bijeljinske Kasarne «Vojvoda Stepa Stepanović» (ranije se ona zvala «Narodni heroj Fadil Jahić Španac») objašnjava: «Pošto muslimanski narod nije prihvatio JNA kao svoju vojsku, transformacijom je Armija prerasla, odnosno transformisana u srpsku teritorijalnu odbranu. Tako je stvorena teritorijalna odbrana u Srpskoj Republici BiH».
Bivši komandant te armije u Bosni i Hercegovini Milutin Kukanjac bio je mnogo precizniji u jednom kasnijem intervjuu: «Glavni inicijator svih naredbi bio je Slobodan Milošević. Armija je raspoređivala svoje jedinice na što bolja mjesta. Gradovi su bili u okruženju, nisu mogli ništa da učine na organizaciji nekakvog otpora. Sve što je u Bosni i Hercegovini vrijedilo, čitave fabrike, odnijeli smo u Srbiju i Crnu Goru».*
Saznali smo naknadno da je prije agresije u Bosni i Hercegovini stacionirano ovdje pet korpusa bivše JNA, sa preko 100.000 vojnika, 900 tenkova, 1.100 oklopnih vozila, nekoliko hiljada različitih artiljerijskih sredstava, 78 borbenih aviona, 30 helikoptera i druga ratna tehnika. Uz to, od Teritorijalne odbrane je oduzeto kompletno naoružanje u skoro svim opštinama i podijeljeno Srbima, pa je tako dodatno naoružano 100 000 ljudi.
Saznali smo da je davno prije rata, u skladu s postavkama Memoranduma SANU, izvršena transformacija JNA, počev od 1987. godine. Tada su ukinute Druga, Sedma i Deveta armijska oblast, a formirani Prvo, Drugo i Treće vojište i Vojno pomorsko vojište. Centri novih organizacionih jedinica bili su u Beogradu, Zagrebu, Skoplju i Splitu. Time je ukinuta 7. armija, koja je pokrivala Bosnu u Hercegovinu, a istovremeno je ukinut sistem Teritorijalne odbrane po republičkom principu. Zatim se formiraju korpusi. Kako kaže general Hazim Šadić (stenogram Okruglog stola «Da li smo imali pravo na odbranu», Tuzla 2005.), u 17. korpus, jedan od najvećih, ušle su 12. osječka divizija, 17. tuzlanska i dvije partizanske divizije : bijeljinska i slavonsko-požeška. Komandant korpusa je bio Milutin Kukanjac, zamjenik Rajko Lapčić, a svi oficiri u užem dijelu komande bili su Srbi.
Zatim su artiljerijske i raketne jedinice iz Slovenije premještene u unutrašnjost, pa je uslijedila odluka krnjeg Predsjedništva SFRJ da se JNA komletno povuče iz Slovenije, čime je ta vojska izgubila svoj osnovni smisao – da brani cjelovitost države. Već 16. decembra 1991. godine donijeta je odluka o promjeni oznaka : umjesto zvijezde petkokrake stavljena je trobojka – srpska zastava. Te godine su smijenjeni svi visoki oficiri nesrpske nacionalnosti. Umjesto komandanta Prvog vojišta generala Spirkovskog postavljen je general Života Avramović, komandanta Kninskog korpusa generala Trajčevskog zamijenio je Špiro Ninković, a umjesto njega ubrzo dolazi Ratko Mladić, koji je za tu priliku unaprijeđen u čin generala. Još na početku te, 1991. godine, donijeta je odluka o stavljanju oružja Teritorijalne odbrane pod kontrolu JNA, od opštinskih sekretarijata za narodnu odbranu oduzeta je sva vojna evidencija, u nekim slučajevima i silom.
Zatim se JNA povlači i iz Zagreba, i formira se Druga vojna oblast u Sarajevu, na čelu sa generalom Kukanjcem i ekipom srpskih oficira, koji su došli iz Zagreba. Jedinice koje su nekada bile u Sloveniji i Hrvatskoj povučene su u Bosnu. Kako kaže Hazim Šadić, na prostor sjeveroistočne Bosne, te, 1991. godine, došao je kompletan artiljerijski puk iz Ribnice (Slovenija), i razmješten na području Bijeljine. Avgusta te godine iz Jastrebarskog dolazi na aerodrom Dubrave 4. oklopna brigada. Dijelovi te brigade bili su angažovani oko Zvornika, a jedna četa je početkom aprila 1992. godine opkolila Janju. Iz Pule je na tuzlanski aerodrom došla eskadrila migova 21, iz Niša bataljon specijalaca 63. padobranske brigade, iz Leskovca su 2 bataljona razmještena oko Tuzle, a dva bataljona iz Ljubljane zauzimaju položaje na Ozrenu.
Jedinice JNA rasporedile su se po čitavoj BiH, tako da nadgledaju sve putne pravce, TV predajnike, važnije objekte, i da svi gradovi budu na dometu artiljerije. Godinu dana prije izbijanja rata iz Brčkog izlazi 395. motorizovana brigada ( u kasarni ostaje manji dio snaga) i zauzima borbene položaje pored Save, 92. brigada se razmješta po Ozrenu i na Majevici, 6. motorizovana brigada iz Doboja stiže takođe na Ozren, i tako dalje. Osim toga, JNA formira dobrovoljačke jedinice i naoružava Srbe, posebno po selima. Već 10. aprila vojska je zauzela relej Stolice na Majevici, a sutradan je prekinut prenos programa TV Sarajevo i uveden program TV Beograd. Sve oružje TO stavljeno je pod kontrolu JNA. Tuzla je bila potpuno opkoljena i čekao se samo povod za napad.
Kao što znamo, taj povod je bio incenirani napad na tzv. «tuzlansku kolonu» 15. maja 1992. godine.
A tri dana prije toga, 12. maja 1992. godine, u Banjaluci je održana Skupština srpskog naroda na kojoj je prestala da postoji JNA, koja je i zvanično pretvorena u vojsku Republike Srpske. Na toj sjednici, kojom je predsjedavao Momčilo Krajišnik, proglašeni su osnovni ciljevi borbe Srba , a među njima i da se izvrši konačno razdvajanje naroda u BiH i da se tako zaokruži srpski etnički prostor. Tada je novopostavljeni komandant vojske bosanskih Srba general Ratko Mladić izjavio da se to ne može izvršiti bez velikih zločina, i da će to biti sramota za Srbe. Ali, to ga nije omelo da svoje zadatke shvati vrlo ozbiljno. Do kraja te, 1992. godine, protjerano je i pobijeno više od milion i po Bošnjaka. Nešto kasnije Radovan Karadžić je izjavio : «Srpska država nema nikakve potrebe da u svojim granicama drži svoje neprijatelje» (Tanjug 19. o7. 1993.).
U ljeto 1992. godine objavljen je poziv na mobilizaciju svih semberskih Srba. Oni se pozivaju da se jave: «sa oružjem koje ste ranije dobili od srpskog naroda i srpske vojske»*. Tako je jednim potezom otkrivena istina o naoružavanju Srba u predvečerje rata.
Sve smo to saznali onda kad je već bilo kasno. Saznali smo da je plan stvaranja srpske republike na tlu BiH davno prije rata bio razrađen do najsitnijih detalja. Opkoljavanje gradova, progoni stanovništva, uloga paravojnih formacija, koncentracioni logori, masovna silovanja, režim života u «oslobođenim gradovima», trgovina civilima, zastrašivanja, mediji… Sjećam se jednog teksta Đure Kozara u «Oslobođenju». Prateći jednu veliku vojnu vježbu u okolini Prijedora, grupa novinara je naišla na pravi pravcati koncentracioni logor. Bodljikava žica, stražarske kule, slika kakvu su viđali na fotografijama iz Drugog svjetskog rata. Na pitanja novinara odgovoreno je da je to velika štala za konje. Kad su se novinari začudili što se štale prave od hangara i obezbjeđuju bodljikavom žicom, stigao je odgovor s kojim se nije moglo polemisati: to je vojna tajna. Bilo je to 1990. godine, dvije godine prije početka rata.
( Sutra : Plavšićkini poljupci)