Piše: Saud Grabčanović
Najpoznatije Valide sultanije na osmanskom dvoru
U ovom dijelu mog rada prikazaću biografije najpoznatijih žena i majki osmanskih sultana, Valide sultanija, koje su u vremenima kada su živjele predstavljale ravnopravne suvladarice sa svojim muževima i sinovima, sultanima Osmanskog carstva. Ovih pet žena različitog porijekla, koje su u sultanov harem dovedene kao robinje, uspjele su da se nametnu kao istinske vladarke, uprkos uvriježenom mišljenju da su žene u osmanskom društvu imale isključivo ulogu ljubavnice i majke. Ovih pet sultanija je obilježilo period osmanske i turske istorije koji se zove „Sultanat žena“ !
Valide sultanija Ajša Hafiza Sultan
Jedna od najpoznatijih strankinja-robinja na osmanskom dvoru, koja je rodila čuvenog turskog sultana Sulejmana Kanunija (Veličanstvenog ), bila je naša Bošnjakinja Ajša Hafiza. Ajša Hafiza ili Hafsa Sultan (osmanski turski:عایشه حفصه سلطان ) ponakad je nazivana “A’ishā Hâfize Sultana”, rođena je oko 1479.godine u Bijeljini, a umrla je u martu 1534. godine u Istanbulu. Ona je bila prva poznata Valide sultan (carica majka) Osmanskog carstva o kojoj postoje opširniji pisani dokumenti. Prethodne valide –majke se šturo pominju samo po svome imenu, a nekada se ime majki ranijih sultana uopšte ne zna. Ona je, po svemu sudeći, poticala iz plemićke bogumilske familije i rodom je bila iz grada Bijeljine ili iz njegove okoline. Dokaz za ovu smjelu tvrdnju jeste njena džamija u Bijeljini, koju je njoj u spomen izgradio njen sin slavni sultan Sulejman Veličanstveni, a koju Bijeljinci danas nazivaju Atik (stara) džamija. Na osmanski dvor Topkapi Saraj Ajše Hafiza je najvjerovatnije stigla u vrijeme stalnih provala i haranja akindžija na prostorima današnje Semberije, kada su prostori Bijeljine i okoline bili u sastavu Srebreničke banovine. O njenom tačnom porijeklu danas postoje samo veoma oskudni dokumenti koji su objavljeni u dva rada. Prvi rad na ovu temu je objavio 1880. godine Ivan Mažuranić, hrvatski pjesnik, jezikoslovac i političar. U svom radu on na osnovu istorijskih dokumenata tvrdi da majka sultana Sulejmana potiče iz Bosne i to iz okoline današnjeg Zvornika! U tom zapisu Ajše Hafsu (Ayse) ili Ajiša Hafizu (Ayisha Hafize), kako joj je bilo ime, Mažuranić zove Hafisom, te napominje njen značaj kao majke sultana Sulejmana. Drugi rad je 2008. godine objavio Murat Ijigun (Murat Iyigun) s Univerziteta “Colorado”, pod naslovom “Lekcije iz otomanskog harema – o etnicitetu, religiji i ratu). On je naveo podatke iz osmanskih muhrime deftera po kojima je Ajše Hafsa porijeklom iz sjeveroistočne Bosne, čime je potvrdio teze iz Mažuranićevog rada.
Na dvor Topkapi Saraj u Istanbulu Ajša Hafiza je dovedena u dobi od oko 14 godina. Ubrzo je zbog svoje ljepote, obrazovanja i oštroumnosti, postala miljenica sultana Selima I. Ove njene lične karakteristike ukazuju na njeno najvjerovatnije plemićko porijeklo. Između nje i sultana Selima I rodila se velika ljubav pa ju je on izabrao za svoju prvu miljenicu. Kada je imala 15 godina Hafiza je rodila svog prvog sina Sulejmana,osmanskog princa koji će kasnije postati sultan Sulejman I Kanuni ili Veličanstveni, kako su ga tada Evropljani nazivali. Ajša Hafiza je bila žena sultana Javuz Selima I i majka najčuvenijeg sultana Otomanskog carstva – Kanuni sultan Sulejmana, poznatog kao Sulejman Veličanstveni i prva je žena koja je ponijela titulu Sultanije („majke sultana” – na turskom Valide sultan), što karakteriše njeno veće učešće u podjeli vlasti i moći. Ona je bila inicijator gradnje kompleksa u Manisi koji objedinjuje džamiju, osnovnu i višu školu i bolnicu. Po stupanju na tron njenog sina Sulejmana, Ajša Hafiza je dobila titulu Sultanije majke – Valide sultan. U njezinu čast je sultan Sulejman u Bijeljini podigao džamiju koja se nalazi u centru grada i koja se danas naziva “Atik” (stara) džamija. Za vrijeme Sulejmanove 46-togodišnje vladavine Osmansko carstvo je prošireno sa 6.557.000 km2, koliko je imalo u trenutku smrti njegovog oca sultana Javuz Selima, na 14.893.000 km2. U periodu između sinovog ustoličenja 1520. pa sve do svoje smrti 1534. godine Ajše Hafiza je bila jedna od najutiicajnijih ličnosti Carstva, odnosno sinovljeva de fakto ko-regentica i druga ličnost u cijeloj državi, prema navodima tadašnjih ambasadora evropskih sila na osmanskom dvoru. Prema zapisima tih stranih poslanika na Osmanskom dvoru, Sulejman se sa majkom vrlo često savjetovao o političkim problemima vezanim za Carstvo i veoma je uvažavao njene stavove. Pietro Bragadin, mletački ambasador u prvim godinama Sulejmanove vladavine, opisuje je kao “vrlo lijepu ženu od 48 godina, prema kojoj sultan iskazuje ogromno poštovanje i ljubav.” Leslie Peirce (1993). The Imperial Harem : Women and Sovereignty in theOttoman Empire p.62 ISBN 0-19-508677-5 Oxford University Press.“ Valide Ajša Hafiza je umrla u martu 1534. g. u 55. godini života, a sahranjena je u turbetu koje se nalazi uz džamiju koja nosi ime njenoga muža sultana Selima I Javuza u Istanbulu.
(Nastaviće se)