Piše : Saud Grabčanović
Izgradnja novog šarampova
U novom tursko-austrijskom ratu 1737 – 1739.godine, već prve godine rata jula 1737. poslije velikih borbi grad Bijeljinu su ponovo zauzele osmanske trupe koje su došle iz pravca Zvornika, na čelu sa gazi Mehmed-begom Fidahićem. U tim borbama su učestvovali i sarajevski janjičari koje je predvodio Sadik-aga, janjičarski bimbaša. Bimbaše su bili janjičarski zapovjednici nad ortom koja je brojala hiljadu janičara. Ovaj janjičarski vojni čin odgovara današnjem činu majora. Sadik-aga je poginuo tokom velikih borbi za oslobođenje grada Bijeljine. Kao šehid sahranjen je na mjestu svoje pogibije u samom centru grada, zajedno sa dva svoja saborca. Nad njegovim mezarom kasnije su mu zahvalni Bijeljinci podigli turbe. Ovo turbe se nalazilo nekoliko stotina metara daleko od Atik džamije, praktično, bilo je u staroj gradskoj jezgri, gdje nikada nije bilo harema. Prilikom izgradnje novog glavnog gradskog trga u Bijeljini, sedamdesetih godina prošloga vijeka, turbe ovog velikog gazije i šehida je potpuno srušeno i preseljeno uz samu Atik džamiju.
Austrijanci su nakon poraza u Bijeljini 1737. godine pobjegli preko Save, a sa njima su pobjegi njihovi plaćenici, srpski graničari i šajkaši koji su se bili bespravno i privremeno naselili u gradu. Ti graničari su za vrijeme svog privremenog „boravka“ u našem gradu izgradili i prvu pravoslavnu crkvu u istoriji grada Bijeljine, i to od od pruća i blata. U strahu od turske odmazde preko Save je pobjegao i dio vlaškog stanovništva koje je kolaboriralo sa Austrijancima. Poslije tačno devetnaest godina austrijske okupacije, Bijeljina ponovo ulazi u sastav Osmanskog carstva. Nakon oslobođenja u grad se vraća preživjelo muslimansko bošnjačko stanovništvo i njihovi potomci. Dolaze i novi naseljenici kao i novi begovi koji su se istakli u ratu, kao na primjer Begzadići iz Skočića, koji mjenjaju prezime u Salihbegovići. Ovaj rat između dva carstva okončan je velikom pobjedom osmanske vojske kod Grocke u blizini Beograda 1739. Godine, poslije čega su se Austrijanci povukli iz Srbije. Nakon ove pobjede Osmanskog carstva nad Habzburškom monarhijom potpisan je Beogradski mir 1739.godine.
Tim je mirom Osmansko carstvo dobilo nazad sve teritorije koje je bilo izgubilo u prethodnom ratu. Sa Beogradskim mirom je praktično okončan dugotrajni period stalnih ratova između Osmanskog carstva i Habzburške monarhije. Taj je ugovor jamčio nepovredivost granica, njime je bilo zabranjeno prihvaćanje prebjega (hajduka), kao i povreda teritorija druge strane. Ugovorom je regulisan riječni saobraćaj Dunavom i Savom, te su se obje strane obvezale da će garantovati slobodu trgovine. Stvorena je jedna drugačija, prijatna klima na ovim prostorima. Do odlaska Turaka nikada više nije bilo ozbiljnijih vojnih sukoba između ova dva carstva. Rijeka Sava je postala granica između dva carstva, a Bijeljina pogranični grad i njen je značaj time veoma porastao, posebno kao privredno-trgovačkog središta zbog blizine granice. Grad se naglo širi, naseljava i razvija. U gradu se razvija trgovina i zanastvo, gradi se nova Janjica-čaršija koja će uskoro postati nadaleko poznati zanatski centar.
Preko Bijeljine ide veliki dio trgovine sa susjednom Austrijom, formira se bogati sloj trgovaca, među kojima je najviše bilo Srba i Jevreja, dok su bošnjački trgovci bili rijetkost. ( Ovo je bilo iz vjerskih razloga, jer je, po tadašnjem shvatanju, za pravog muslimana trgovina bila „haram“ kojim se vizira džehenem!). Nakon Beogradskog mira desio se samo još jedan manji sukob dva carstva : lokalni „Dubički“ rat 1788-1791. godine, kojeg su Austrijanci takođe izgubili. Nakon Beogradskog mira u Bijeljini je katolička crkva, koju su od oskrnavljene džamije napravili Austrijanci, ponovo pretvorena u džamiju. Ta je džamija imala samo tradiciju originalne Atik džamije, podignute u čast Ajše Hafize, majke sultana Sulejmana. Nova je džamija dobila sasvim drugačiji izgled u odnosu na svoju prvobitnu, originalnu osmansku gradnju. Oblik zgrade je sada bio pravougaon i sličan crkvi. Srušen je austrijski crkveni zvonik, a dograđena joj je samo jedna, i to drvena munara. Nakon oslobođenja grada osmanske vlasti su pristupile obnovi, rekonstruksciji i modernizaciji bijeljinskog šarampova.
Poučeni lošim iskustvom iz protekloga rata Osmanlije su sada izgradile puno veći odbrambeni kompleks, sa vrlo visokim zemljanim nasipima povrh kojih je išla palisada od debelih hrastovih debala. Na četiri strane ovog elipsastog utvrđena izgrađene su četiri dobro utvrđene kapije, iznad kojih su bile kule ojačane kamenom. Oko ove utvrde je iskopan novi i širi hendek –šarampov dubok desetak metara, a dvadesetak širok. Na kapijama su izgrađeni pokretni mostovi koji su se mogli podizati čekrkom. Nova utvrda je naoružana modernim topovima. Ovaj novi, rekonstruisani šarampov je u tom obliku postojao sve do 1878. godine i austrougarske okupacije BiH.
Daljna sudbina bijeljinskog šarampova
Osmanlije su sagradile novi šarampov u Bijeljini u svrhu odbrane grada od eventualnih novih napada Austrijanaca preko Save. Međutim, do tih napada nikada nije došlo. Svrsishodnost i funkcionalnost ove fortifikacije nikada nije bila testirana u ratu sa Austrijom. Poslije Beogradskog mira nastupio je dug period mirnog života u pograničnom području između dva carstva, između kojih su uspostavljene pune komunikacije, trgovina i razmjena ljudi i dobara. Stvorena je jedna drugačija klima i više do odlaska Osmanlija sa ovih prostora 1878. Godine, nije bilo ozbiljnijih vojnih sukoba između ova dva carstva. Nakon ovoga mira desio se samo još jedan manji sukob dva carstva : već pomenuti lokalni „Dubički“ rat (1788-1791) koji se nije vodio u bosanskoj Posavini, pa samim tim je zaobišao i Bijeljinu. Ovaj je period dužeg mira uzrokovao da su Osmanlije opet zapostavile ovu fortifikaciju, sve do početka ustanaka u Srbiji. Bijeljinski šarampov posebno dobija na značaju kada je Knjaževina Srbija ojačala. Bilo je pokušaja infiltracije ustanika i prenosa ustanka iz Srbije u Bosanski pašaluk i u prvoj polovini 19. vijeka ali su oni svi propali. Pravi i veliki problemi po pitanju subverzivnih aktivnosti iz Srbije počeli su u drugoj polovini 19.vijeka, kada se rodila velikosrpska nacionalna ideja, te stvoren srpski nacionalni program. Obrenovićka Knjaževina Srbija je u to vrijeme formalno- pravno imala samo široku autonomiju u okvirima Osmanskog carstva i priznavala je sultana za gospodara, ali samo na papiru! Vlasti te male države od tog vremena počinju direktno isticati svoje teritorijalne aspiracije na Bosnu i provoditi subverzivno-terorističke akcije na njenoj teritoriji, uključujući u te svoje poduhvate i nesretne bosanske pravoslavce, svoju srpsku „braću“. U toj svojoj nakani Srbija je imala punu podršku carske Rusije, kako političku, tako i vojnu u svakom pogledu. Iz Knjaževine Srbije se, počevši od tog vremena, preko Drine u Bosnu šalju agenti, emisari, špijuni i sveštenici SPC –agitatori, koji su agitacijom i propagandom trebali da indoktriniraju zaostalo pravoslavno bosansko stanovništvo i okrenu ga protiv osmanske vlasti, njihovih gospodara begova i aga, te njihovih komšija Bošnjaka-muslimana.
Slijedi : Bijeljinske kule [VII dio]
