Piše: Saud Grabčanović
UVOD
Srednjovjekovna Bosna je bila priznata i veoma poštovana evropska država, u svemu ravnopravna sa ostalim carevinama i kraljevinama toga vremena. Mačem i junačkim srcem stvorili su je i branili njeni vitezovi, koji su bili među najcjenjenijim evropskim ratnicima toga vremena. Nezavisnom državom Bosnom su u početku vladali banovi, a kasnije kraljevi, počevši od kralja Tvrtka I Kotromanića. Bosanska vladarska kuća Kulinovića, a kasnije Kotromanića u svemu je oponašala druge kršćanske evropske vladarske dinastije, a u tome ih je slijedilo i njima podređeno plemstvo. Bosanski vladari, kao i plemići, nisu se miješali sa običnim stanovništvom, nego su se ženili i udavali između sebe, uključujući u to pripadnike vladarskih dinastija i plemstva iz drugih evropskih zemalja. Zato se danas može sa sigurnošću tvrditi da je plemstvo kod kršćanskih evropskih naroda u Srednjem vijeku predstavljalo multietničku skupinu-kastu koja nije priznavala granice i narode, koja se iz materijalnih, a time i političkih interesa, međusobno orođavala i miješala, tako da se vremenom odrodila od svog izvornog narodnog korpusa. I u današnje vrijeme kod vladarskih dinastija u Evropi važe isti standardi! Srednjovjekovne plemićke porodice Bosne, Srbije, Hrvatske, Venecije, Vizantije, Ugarske, Bugarske, Njemačke, Austrije, Francuske… rado su se mješale između sebe, a ni vjerske razlike između pravoslavlja i katoličanstva nisu bile preprekom za to. Srednjovjekovne evropske vladarske kuće, pa tako i vladarske kuće u Bosanskom kraljevstvu, kao i u Srpskom kraljevstvu, a kasnije i carstvu, najmanje su bile porijeklom od naroda kojim su vladale i uopšte nisu bile „čistokrvne“ kako to danas pokušavaju dokazati ostrašćeni nacionalistički kvazi-istoričari iz istočnog i zapadnog nam susjedstva, kao i neki naši neuki i nepismeni bosanski nadripolitičari iz manjeg BiH entiteta. U stvarnosti su srednjovjekovni vladari i Bosne i Srbije i Hrvatske i Ugarske i Francuske i ostali….. bili hibridi koji su u svojim venama nosili mješanu „plavu“ krv raznih evropskih i azijskih naroda !
Male evropske srednjovjekovne vladarske dinastije su posebno nastojale da se orode sa najmoćnijim evropskim vladarskim kućama toga vremena, koje su vladale u tadašnjim najvećim i najjačim evropskim zemljama. Na ovaj bi način vladarske kuće koje su pripadale manjim narodima i zemljama, preko rodbinskih veza, automatski postajale saveznicima i vazalima jačih i moćijih kraljevstava i carstava, koja bi ih štitila u slučaju napada od strane trećih zemalja. Muški potomci rođeni od strane princeza iz tih malih vladarskih kuća kasnije su vladali moćnim kraljevinama i carstvima, pa su tako male vladarske kuće dobijale moćne i vjerne zaštitnike. Pored ove političke koristi koje su imale od udaja svojih princeza, male vladarske kuće su ženidbenim vezama u obrnutom smislu dobijale i nešto konkretno. Naime, mali vladari bi ženidbama postajali vlasnici novih teritorija i zemljišnih posjeda koje bi im princeze sa drugih bogatijih dvorova kao mladenke donosile sa sobom u miraz !
I naša zemlja, srednjovjekovna Bosna, nije u tome zaostajala. Bosna je na početku svoga bitisanja, kao nezavisna država-banovina, bila jako mala i slabašna državica koja je često potpadala pod okupaciju i vazalni položaj svojih moćnih susjeda, u početku Bizanta, kasnije Ugarske, koja je Bosnu okruživala sa istoka, sjevera i zapada, a djelimično i sa juga. Na jugu se tadašnja bosanska država graničila sa gradovima -kolonijama Mletačke Republike na Jadranu, kao i Dubrovačkom republikom, a na jugoistoku, u predjelu Huma, sa srpskom državom Raškom. Postoji i jedan kraći period u istoriji naše zemlje kada su njeni sjeveroistočni dijelovi bili okupirani od strane srpskog pokatoličenog ex-kralja Dragutina, zeta tadašnjeg ugarskog kralja i njegovog vazala. Ovaj period slabašne Bosne trajao je sve do vladavine moćnog bana Stjepana II Kotromanića, kao i njegovog još moćnijeg naslijednika, a njegovog bratića, našeg prvog kralja Tvrtka I Kotromanića. U to je vrijeme Bosna postala moćna država koje su se plašili njeni susjedi. Tvrtkova Bosna je svojevremeno bila najmoćnija srednjovjekovna država na ovim našim ex YU prostorima!
U početku nastanka naše države, koja je tada bila veoma slabašna, tadašnji bosanski banovi, kao vladari naše zemlje, iz sasma praktičnih razloga nastojali su se oroditi sa vladarskim dinastijama, najprije iz svojega susjedstva. Okolne države koje su bile susjedi Bosne u to vrijeme bile su puno jače,veće i moćnije od nje. Novostvorene rodbinske veze su za bosanske vladare predstavljale vrlo važan faktor u opstanku njihove zemlje i dinastije, a donosile su i teritorijalne dobitke! Tako je još Veliki župan Raške Stefan Nemanja bio oženjen Ankom Boričević, za koju Mauro Orbini kaže da je bila kćerka bosanskog bana Borića, koji se smatra prvim bosanskim banom i utemeljiteljem naše državnosti. Stefan Nemanja, utemeljitelj srpske srednjovjekovne države i dinastije Nemanjića, sa princezom–Bošnjakinjom Ankom je imao tri sina: Vukana koji je bio katolik i kralj Duklje, Stefana koji je bio pravoslavac i prvi kralj Raške, poznat je po nadimku „Prvovenčani“, i Rastka koji se zamonašio i uzeo crkveno ime Sava. On je bio otac autokefalne srpske pravoslavne crkve. Bosanski ban Kulin (1180—1204) bio je oženjen Vojslavom Zavidović, kćerkom raškog župana Zavide i nepoznate princeze iz porodice Vojislavijevića. Brat joj je bio gore spomenuti Stefan Nemanja, veliki župan Raške. Bosanski ban Prijezda I, zvani Kotroman, po kojem je dobila ime dinastija Kotromanića, bio je oženjen kćerkom slavonskog bana Elizabetom. Ban Bosne Stjepan I Kotromanić (vladao od 1287. do 1299. god.) bio je bio zet protjeranog i pokatoličenog srpskog kralja Dragutina. Stjepan je bio oženjen Dragutinovom kćerkom Elizabetom (Jelisavetom) Nemanjić, koju je rodila ugarska princeza katolkinja Katarina Arpadović, supruga kralja Dragutina. Srpski kralj Dragutin je bio pradjed prvog bosanskog kralja Tvrtka I Kotromanića, a Dragutina, kralja Raške, rodila je francuska princeza katolkinja Jelena (Helen) Anžujska koja je bila žena srpskog kralja Stefana Uroša I. Tako je na osnovu svoje bake Elizabete Tvrtko stekao naslijedno pravo na krunu Nemanjića. (Vladimir Ćorović, Istorija srpskog naroda, BIGZ Beograd 1989. str101).
Među svim bosanskim srednjovjekovnim vladarima koji su se orođavali sa poznatim evropskim vladarskim kućama, svakako je najinteresantniji ban Stjepan II Kotromanić, koji je imao tri kćerke i nije imao muških potomaka. Ban Stjepan je interesantan po tome što je sve tri svoje kćerke udao izvan Bosne, u Ugarsku, Njemačku i Austriju, za moćne srednjoevropske vladare. On je time pronio spoznaju i slavu naše Bosne i na te prostore. Ovaj moj rad sam posvetio najstarijoj i svakako najpoznatijoj kćerki našeg vladara bana Stjepana II Kotromanića, ugarskoj kraljici Elizabeti od Bosne, kraljici tada najjače države u Evropi i na svijetu!
(Nastaviće se)