Piše: Jusuf Trbić
U toku turske vladavine Janja je bila važno mjesto, jer se nalazila na granici prema Austro-Ugarskoj. Od 1480. godine bila je u sastavu Zvorničkog sandžaka, sve do njegovog ukidanja, a kad je 1634. godine formiran Bijeljinski kadiluk, Janja je bila nahija u tom kadiluku. U jednom periodu nakon Požarevačkog mira (1718. godine), Bijeljina i Brčko su pripali Austro-Ugarskoj, a Janja je ostala u sastavu Osmanskog carstva, pa je dobila veliki značaj kao pogranično mjesto i vojno uporište. Čitav turski administrativni aparat nahije preselio se iz Bijeljine u Janju, a Janja postaje ajanluk. Međutim, nakon poraza Austrije 1737. godine, Bijeljina ponovo pripada Turskoj, izbjegli narod se vraća, a Janju je austrougarska vosjka, prije povlačenja, potpuno razorila. Nakon 1739. godine Bijeljina ponovo postaje kadiluk, a Janja nahija.
Naselje se postepeno obnavljalo i razvijalo, a broj stanovnika se naglo povećao nakon doseljavanja muslimana iz Srbije, tokom povlačenja Turske s tih prostora. Osmanske vlasti su, na kraju svoje vladavine u Bosni, pokušale da učine nešto više u razvoju Bosne, pa je tako izgrađena i cesta od Bijeljine do Zvornika, koja je išla kroz Janju. Po popisu koji je započela turska, a zavšila austrougarska vlast, Janja je 1878. godine imala 12 mahala, i imala oko 4.000 stanovnika. Kad je došla Austro-Ugarska, Janja je postala opština, i to je bila sve do 1961. godine. Interesanstno je da u austrougarsko doba Janja nije imala sud, već se zbog sudskih parnica išlo u Bijeljinu. U malom pograničnom mjestu, čiji su se stanovnici uglavnom bavili poljoprivredom i zanatima, na početku tog perioda zamro je, u dobroj mjeri, kulturni život, sve do osnivanja podružnice Muslimanskog kultiurnog društva “Gajret” , čiji je osnivač i dugogodišnji predsjednik ( od 1903. do 1920. godine) bio Mula Alija Sadiković. On je bio i prvi predsjednik odbora političke stranke Jugoslovenska muslimanska organizacija, koja je osnovana u Janji 1920. godine. U vrijeme kad je “Gajret”počeo s radom, radila je i prva kiraethana, čiji su osnivači, pored neizostavnog Mula Alije, bili i Hašim ef. Topčić, Omeraga Hadžiimamović, Mula Ahmed Aliefendić, Abdulah ef. Berbić i Mustajbeg Ćemerlić. A 1906. godine osnovano je i prvo kulturno-umjetničko društvo. Prilike koje su vladale u Janji zabilježio je u svom Dnevniku Ahmed ef. Aliefendić, čija su svjedočanstva od neprocjenjivog značaja za istoriju ovog dijela Semberije.
Značajna ličnost u Janji u austrougarsko doba bio je Eminbeg Alibegović, dugogodišnji načelnik opštine (1855-1919.), čiji su potomci takođe bili ugledni ljudi.
Burna istorija
Kako vidimo, Janja je imala burnu istoriju. Kad je izbio Prvi svjetski rat, nagrnula je austrougarska vojska na granicu, o čemu je pisao čuveni reporter Egon Ervin Kiš. Preko Drine su napravljeni pontonski mostovi, a u samoj Janji bila je smještena vojna bolnica. Bila je to velika, krvava pozornica kojom su marširali vojska, zarobljenici, ranjenici. Kiš je tada zapisao : “ Mi smo lunjali gradom, siromašne srednjovjekovne kućice, orijentalni život, betonski pločnik uz rijeku, stare muslimanke peru svoje ranjave noge i oči, na vrućim metalnim kalupima utijavaju se fesovi, kroz prozore dućančića moglo se vidjeti pecivo na ognju, prastari kovač, ljudi i djeca sa prekrštenim nogama, brijačnice u kojima su na zidu još visile slike sultana, kao da nije bilo okupacije i aneksije.”
Kao i ostali, i Janjarci su tad bili prisilno mobilisani, pa je dosta njih, zajedno s porodicama, pobjeglo u okolna sela. Oni koji su morali obući uniformu išli su na ratište u Srbiju, ali i u Rumuniju, Ukrajinu i Italiju. Veći broj njih je u tim borbama poginuo.
Austrijska vojska je definitivno otišla iz Janje 4. novembra 1918. godine.
U vrijeme Kraljevine Jugoslavije Janja se neko vrijeme ponovo oporavljala, da bi agrarnim reformama vlasnici zemlje ostali bez velikih parcela. Čak i neki od najvećih zemljoposjednika postali su bezemljaši, pa se veći broj njih iselio u Tursku. Bila su to teška vremena. A 1929. godine Janja je pripala Drinskoj banovini. Njen prvi načelnik u vrijeme Kraljevine Jugoslavije bio je Mikajlo Petrović ( od 1919. do 1936. godine). Sljedeći načelnik, od 1936. do 1940. godine, bio je Hašim ef. Topčić, učitelj, a nakon njega Muharembeg Ćemerlić, koji je bio učesnik NOR-a. Načelnicima su pomagali muhtari, pomoćnici za pojedine mahale.
U Drugom svjetskom, ratu ugledni Janjarci su se pridružili potpisnicima poznate Rezolucije muslimana grada i kotara Bijeljina, peticije ustaškoj vlasti za zaštitu Srba. Mnogi su se pridružili borcima NOB-a, o čemu govori i spomenik s uklesanim imenima poginulih janjarskih antifašista, koji i danas stoji ispred Doma kulture.
Mnogi ugledni ljudi ostali su u sjećanju naroda u Janji. O njima su pisali i Mahmud Nurkić i Asim Osmanbašić. Pored onih koje pominjem u drugim tekstovima, treba se sjećati i ovih ljudi koji su nešto značili u svom vremenu.
Za Hadži-Abdulaha Adanalića vezana je jedna zanimljiva priča. Naime, kad su mu Srbijanci, u vrijeme Milana Obrenovića, oduzeli adu na Drini, on se spremio, pa pravo u Beč, kod cara. Naravno, carska služba ga je vratila s kapije, ali se on dosjetio, pa platio crkvenim zvonarima po Beču da zazvone u nevakat. Pare su pare, takvo je pravilo važilo i tada, pa je zvonilo kad mu vrijeme nije. Svi su se izmenadili, pa i sam car, koji je pitao o čemu se radi. Kad su mu objasnili da je to u znak molbe jednog Bošnjaka, koji je došao iz daleka, da ga primi, on to prihvati, pa portiri uvedoše hadžiju u carske odaje. Kad je vidio kako je bistar i uporan taj gost iz daleka, car prihvati njegovu molbu i dade mu tapiju na njegovu adu, koju narod od tada zove Hadži-Abdulahova ili Beč ada.
Ugledan i imućan čovjek u vrijeme turske i austrougarske vladavine bio je Mehaga Skokić ( 1867-1936.), a mještani i danas njegovu ulicu zovu Mehagin sokak. Ugledni ljudi su bili i Hadži-Juso Velagić ( 1887-1969.) i Avdaga Musemić (1888-1948.), pa Husnija Skokić (1894-1958.), šerijatski sudija, Salko Gruhonjić ( 1898-1976.), veleposjednik, a posebno je zapamćen Osman Gruhonjić, učitelj, istaknuti član NOR-a i vijećnik ZAVNOBiH-a ( zajedno sa Hamdijom i Asimom Ćemerlićem). Zapamćeni su i : Halil efendija Đezić (1877-1944), vjeroučitelj s diplomom iz Kaira, Mula Emin Topalović (1899-1970.), prvi mualim janjarskog mekteba, Orhan efendija Huremović (1892-1958.), šerijatski sudija, Hamza efendija Ćorabdić ( 1892-1966.), takođe šerijatski sudija i istaknuti intelektualac, Azem efendija Huremović (1893-1961.), sudija i advokat, Vaso Petrović, prvi diplomirani agronom, dr Mehmed Maslić ( 1910-1989.), profesor šerijatskog prava na Al Azharu u Kairu. Veliki ugled je imao i Ibrahimaga Musemić, otac poznatih fudbalera Vahidina i Husrefa, Haso Ibrišimović, Predrag Petrović Pendo, kao i dr Muharem Merić, vrhunski svjetski kardiolog, koji je umro mlad, u 49. godini života. Tu su i Emin Zakomac, učesnik NOR-a, koji je prošao kroz logore i u ovom posljednjem ratu protiv BiH, ekonomista Mehmed Skokić, Muhamed Ramić, inžinjer Muhamed Adanalić, Husein Paravlić, oficir Armije BiH, Mehmedalij Gutić, profesor u školi u Janji, Hasan Mulamustafić, sakupljač starina i dobrotvor. Pomenimo posebno Seada Paravlića, Zlatnog ljiljana, koji je poginuo u odbrani Bosne, i vrijednog, neumornog Muhameda Alibegovića, koji je život posvetio svojoj Janji. Naravno, tu su i ljudi koje sam često pominjao : dr Mahmud Nurkić i Asim Osmanbašić, bez kojih bi istorija Janje bila skoro sasvim izgubljena, Mahmudov sin dr Midhat Nurkić, pa Zekerijah Đezić, braća Musemić, univerzitetski profesori Dževad Šehić i Aiša Sendijarević ( rođ. Sejranović), književnica Nizama Granov Čaušević, novinari Asim Gruhonjić, Omer Zorabdić, Huso Zakomac i Husref Muharemagić, značajne istorijske lilčnosti Mula Alija Sadiković ( i njegovi sinovi), braća Lazić i mnogi drugi.
To su samo neki od ljudi koji su obilježili istoriju Janje. Nadam se da će svi oni, jednog dana, naći mjesto u janjarskom muzeju, koji će zauvijek sačuvati sjećanje na prošlost ovoga kraja.