Piše: Saud Grabčanović
Ostali pravci u islamu
Pod ostalim pravcima podrazumijevaju se oni pravci u islamu koji nisu nastali u doba života Poslanika i njegovih savremenika, kao i svi oni koji se ne mogu svrstati unutar jedne od osnovnih grupa, kao njena podgrupa ili varijacija.
Sufizam – Tarikati
Sufizam je termin koji označava asketski i mistički pokret unutar islama, školu ezoterične islamske filozofije bazirane na istraživanju spiritualne istine, kao svog definitivnog cilja i postignuća. Sufizam nije ogranak sam po sebi, jer sufije sami sebe ne svrstavaju ni u jednu granu islama, mada pripadnici mogu imati i sunitska i šiitska uvjerenja.
Sufijski redovi – Tarikatski redovi
Sufije se u svome praktikovanju okupljaju u redove koji se zovu tarikati. Tarikat je plan i program, te metod i režim nekog sufijskog reda. Postoji dvanaest glavnih tarikatskih redova. Oni se u svom cilju ujedinjuju, ali se kod primjene, u izvjesnim propisima razlikuju. Sufije koji se nalaze u tarikatu nazivaju se derviši.
Kadirije
Kadirije ili Kaderije su jedan od najstarijih sufijskih tarikata. Dobili su ime po Abdul Kadir Gejlaniju. Kaderije su jedan od najrasprostranjenijih redova u islamskom svijetu i mogu se naći u Indiji, Pakistanu, Turskoj i istočnoj i zapadnoj Africi. Također postoji mnogo pripadnika i na Balkanu. Vjeruju u fundamentalne principe islama, ali interpretiraju ih kroz mistička iskustva.
Najpoznatija njihova tekija u Bosni i Hercegovini je hadži Sinanova tekija.
Nakšibendije
Nakšibendije su jedan od najvećih sufijskih redova. Osnovan je 1380. godine. Red je prepoznatljiv po svom tihom zikru (slavljenju Boga). Riječ Nakšibendi dolazi od imena Behauddina Nakšibenda, mada se smatra da je osnivač ovog reda Ebu Jakub Jusuf el-Hamedani.
Nakšibendijski tarikat je danas najbrojniji tarikat u BiH. Poznate nakšibendijske tekije u Bosni i Hercegovini su : Gaziler (današnji Higijenski zavod u Sarajevu), Skenderija, Jedileri,Tekija na Oglavku i Tekija u Vukeljićima .
Bektašije
Bektašije su osnovane u 13. vijeku od strane Hadži Bektaš Valija, kojeg su pripadnici ovog tarikata proglasili svetim. Njegove pristalice tvrde da on potiče od direktne loze Poslanika. Tarikat se smatra heterodoksnim .Ovaj tarikat je pretrpio veliki uticaj od strane hurufizma i anadolijskih kršćanskih sekti, iz kojih crpe ideje poput trojstva (Allah – Muhammed – Alija). Reorganizovao ih je Balim Sultan u 15. vijeku. Bektašije su koncentrirani u Turskoj i Albaniji.
Mevlevije
Osnivač Mevlevijskog reda je slavni Dželaludin Rumi. Pripadnici tarikata prepoznatljivi su po svom plesu – semi, tokom kojeg kružeći zikre. Sam ples je izmislio Rumi, kada je tužan zbog gubitka najboljeg prijatelja Šemsa čuo zvuke kovača. Zovu ih Kružeći derviši. Iz Konje se ovaj red proširio po cijeloj Turskoj i dijelovima Zapadne Azije.
Poznati Bošnjaci pripadnici ovog tarikata su: Ishak-beg Ishaković, Fadil-paša Šerifović i reisul-ulema Džemaludin Čaušević. Meša Selimović je u svojoj knjizi “Derviš i smrt” opisao derviša Ahmeda Nurudina, šejha tekije Mevlevijskog reda.
Jesevije
Osnivač ovog derviškog reda je Ahmed ibn Ibrahim ibn Ali Jesavi, a jedan od najpoznatijih Jesevija bio je veliki pjesnik Junuz Emre.
Rufaije
Osnivač ovog reda je Ahmed Rufai. Rufaije ili Rifaije su derviški red koji je najpoznatiji po svome načinu praktikovanja slavljenja Boga (zikra), prilikom kojeg oni probadaju svoje lice iglama, a često njihov zikr uključuje i igre sa vatrom. Najvažnija središta ovog reda su se nalazila u Istanbulu, a poznati su i Rufaije iz Albanije i Bosne. Najpoznatiji Rufaija kod nas bio je Mustafa Karkin. Najpoznatija tekija u BiH je džamija Mimar Sinan.
Čištije
Ovo je jedan od glavnih sufijskih tarikata južne Azije. Osnivač Čištija je Mu'inuddin Čišti. Tarikat ima jednostavno učenje, a karakteriše ga ekstremni entuzijazam za muziku i poeziju. Njihova muzika je poznata kao qawali muzika, koju je svirao i popularni Nusret Fatih Ali Khan. Centralno mjesto u obredima tarikata zauzimaju masovne i ekstravagantne ceremonije kod turbeta šejhova tarikata.
Bedevije
Bedevije su osnovane u 13. vijeku. Osnivač je Ahmed el-Bedevi. Nemaju jasnu doktrinu. Nisu imali glavnih učenjaka, niti pisaca. Vrlo često je ovaj kult bio objekt cenzure od strane Uleme.
Kubravije
Osnivač ovog reda je Nedžmudin Kubra. Osnovan je u 13. vijeku. Ovaj red potiče iz Centralne Azije. Kubrine pristalice vjeruju da potiče iz direktne loze Poslanika.
Šazilije
Osnivač ovog tarikata je Ebu Hasan Eš-Šazili. Ovo je najpopularniji sufijski red u sjevernoj Africi. Njihovi pripadnici također vjeruju da je Ebu Hasan Eš-Šazili iz direktne Poslanikove loze.
Desukije
Sufijski red osnovan u Egiptu, od strane Ibrahima Desukija. Tokom osmanskog vremena ovaj red imao je brojne tekije u Istanbulu, skupa sa Bedevijskim redom. Ove tekije su zatvorene kada je Turska postala republika.
Halvetije
Osnivač je Muhammed el-Halveti. Smatra se da ovaj tarikat nije dobio ime kao većina njih po svome osnivaču, nego po arapskoj riječi halvet, koja znači osamljivanje ili odvojenost, po kojem su ovi derviši bili poznati. Jedan je od rasprostranjenijih redova. Njegov rast zabilježen je tokom osmanskih vremena. Halvetije su još uvijek jake u Egiptu, gdje sufijski redovi dobijaju određenu pomoć od vlade.
Najpoznatiji Halvetija u Bosni i Hercegovini bio je Gazi Husref-beg.
( Nastaviće se)