Pisci i knjige

Piše: Jusuf Trbić

Ko je pisac prve objavljene knjige u Bijeljini? Po mišljenju Mustafe Grabčanovića i Slobodana Petrovića, bio je to Radivoje Sofronić, potomak ugledne bijeljinske porodice. On je bio  sin Uroša Sofronića, koji je otvorio prvu knjižaru u Bijeljini, zvala se “Uroš Sofronić i sinovi”, i bila je izdavač te knjige. To je bila kratka zbirka priča pod naslovom “Ironija”, a štampana je  1926. godine.

Radivoje Sofronić je rođen 1900. godine, radio je kao učitelj, a u 28. godini izvršio je samoubistvo.  Njegovo djelo je do danas skoro potpuno zaboravljeno.

        Drugi ljudi i drugi gradovi pamte, Bijeljina zaboravlja i odbacuje sve što je bilo dobro, napredno, vrijedno, a to je odlika primitivnih društava. Radivoje Sofronić je pripadao generaciji koja je odrasla u vremenu Prvog svjetskog rata, koja je oduševljeno pozdravila konačno slamanje Austro-Ugarske i ujedinjenje slovenskih zemalja u Kraljevinu SHS, a onda vidjela rušenje svojih nadanja i ideala. Nova država, o kojoj su sanjale generacije, nije bilo ni blizu onoga što se očekivalo. I nije bilo u pitanju samo siromaštvo i bijeda, već duboka nepravda na kojoj je počivala vladavina srpske kraljevske dinastije. Mladi učitelj je počeo pisati socijalnu literaturu, koja je u to doba bila ogledalo društva. Njegova zbirka priča “Ironija” bila je prvorazredna kulturna senzacija u Bijeljini, jer je to, kako rekosmo, prva knjiga nekog Bijeljinca koji je živio u svom gradu. Upućeni kažu da je  to, na svoj način bila skica za budući roman o životu semberskih ljudi, roman koji nikad nije napisan.

Porodica Sofronić se u Bijeljini bavila trgovinom. Kad je 1910. godine izgrađena Gradska vijećnica, knjižara “Uroš Sofronić i sinovi” bila je smještena u prostoriji na lijevom uglu zgrade, jer je bila vrlo značajna za grad. Tu se prodavao papir i sav kancelarijski materijal, ali i knjige izdavača iz drugih gradova tadašnje Jugoslavije, najviše iz Beograda i Sarajeva. Tada je to bilo jedinstveno mjesto u gradu. Radivoje Sofronić je u Bijeljini završio osnovnu i (tada prestižnu) trgovačku školu, a zatim je u Sarajevu 1919. godine  završio Učiteljsku školu. Kao učitelj je počeo raditi u svom gradu, tada zaostaloj kasabi, u kojoj su školovani učitelji bili prava rijetkost. U sudaru s primitivnom gradskom sredinom osjetio se poraženim, pa je prešao u školu u Crnjelovu, da bi se sklonio od političkih igara, u kojima nije želio da učestvuje. Među njegovim poznanicima i drugovima u to vrijeme bio je i Rodoljub Čolaković. Pokušavali su da nekako probude učmalu palanačku sredinu, pozorišnim amaterizmom, književnim radom, sportom…Ali, sve je to teško išlo. Radivoje se sve više povlačio u sebe i bježao od ljudi. Porodica je pokušala da mu pomogne, slali su ga kod raznih ljekara, travara, vračara, pa čak i u poznati sanatorijum Purkersdorf kod Beča, ali uzalud. U Milićima kod Vlasenice, gdje je došao da radi u školi, Radivoje Sofrenić je iz pištolja pucao sebi u glavu. Nije imao ni punih 28 godina.

Njegovu knjigu danas je skoro nemoguće naći. Njegovog imena nema ni u kakvim knjigama istorije ili leksikonima. Kako i zašto – to je teško odgonetnuti. Odgovor se možda nazire u činjenici da je prostakluku, koji je okupirao ovaj dio svijeta, danas najvažnije da podstakne mržnju, da uzdigne različitosti, da ovjekovječi podjele svake vrste, da proslavi zločin i zločince, da ponovo oživi fašizam, jednoumlje i etno-religijsku svijest, da prepravi istoriju u skladu s vlastitom pameću i moralom. Knjige, umjetnici, dobrotvori, stvaraoci svih vrsta, neimari koji su gradili mostove među ljudima i narodima, borci za slobodu ljudi – to su za njih nepoželjne pojave. U mraku koji kulja iz njihovih glava i njihovih srca izgubio se, eto, i tihi i senzibilni Radivoje Sofrenić, pisac prve knjige objavljene u Bijeljini.

…………………

 

Ne smiju se zaboraviti ni drugi koji su perom i pameću obilježili svoje doba.

Šejh halvetijske tekije u Bijeljini, Sejfulah ( Ebul-Eis Zade) Iblizović, koji je napisao prvu zbirku pjesama u Bijelčjini – divan od hiljadu stranica, u prvim godinama austrougarske okupacije ( prije 1885. godine, kad je napustio Bijeljinu). Ta knjiga nije objavljena, a veći njen dio je izgubljen. Ono što je ostalo svjedoči o pjesniku izuzetnih kvaliteta.

Veliki pjesnik Silvije Strahimir Kranjčević, koji je u Bijeljinu, po odluci Zemaljske vlade, premješten 14. avgusta 1888. godine, četiri godine je tu predavao srpskohrvatski jezik, zemljopis i istoriju, i tu je napisao čitav niz svojih velikih pjesama.

“Patrijarh pjesnika”, slavni Jovan Dučić, službovao je u Bijeljini nešto više od godine dana, ali je ostavio dubok trag.

      U Bijeljini su radili i bosanski pjesnici Musa Ćazim Ćazim, jedan od najvećih stvaralaca bosanskohercegovačke književnosti, i Mostarac Osman Đikić, a radili su tu i Ibrahim Dautović, prozni pisac, i Mato Hanžeković, pjesnik. U Bijeljini je 12. maja 1912. godine rođen Zdenko Štambuk, završio je Filozofski fakultet u Zagrebu i štampao veliki broj pjesama u raznim listovima i časopisima. Izdao je nekoliko zbirki pjesama, od kojih je najviše uspjeha imala knjiga “Grad gori”. Bio je učesnik NOB-a od 1941. godine, a poslije rata šef kabineta predsjednika Republike i diplomata. Napisao je i dvije vrlo zapažene knjige putopisa : “U carstvu kraljice od Sabe”, 1957, godine, i “Od Zanzibara do mjesečevih planina” 1958. godine.

U Janji je stvarao Mula Alija Sadiković, pjesnik, učitelj u medresi i autor udžbenika iz nekoliko oblasti, prevodilac i svestrani stvaralac.  Njegov stariji sin Mustafa Dželil Sadiković objavio je dosta pjesama u raznim časopisima i pjesničku zbirku “Sevdah i suze”, a mlađi sin Alija ( Ali ef. Sadiković) bio je autor više publikacija, među njima i onih o istoriji Janje. U Bijeljini je neko vrijeme živio i nekad vrlo popularni pisac istorijskih romana Dušan Baranin. Rodom iz Žabljaka, radio je kao učitelj nekoliko godina u semberskom selu Brocu. Tridesetih godina štampao je zbirku pjesama “Šum krvi u besanim noćima”, zatim drugu pjesničku zbirku “ U sjenci Balkana” , kao i nekoliko knjiga pripovijedaka. Nakon Drugog svjetskog rata postao je poznat po svojim istorijskim romanima, a napisao ih  je više od dvadeset. Dok je radio u Brocu učestvovao je u pokretanju lista “Glas Semberije” u Bijeljini.

Milorad Tepavac (1907 – 1970) bio je učenik Gimnazije “Filip Višnjić” i istaknuti član školske literarne sekcije. Štampao je brojne pjesme u raznim časopisima, a kao student je objavio zbirku pjesama “Tamne ispovijesti”.

Nikola Lopičić, crmogorski književnik, radio je oko godinu dana u bijeljinskoj Gimnaziji ( 1934 – 35. godine). Prije rata je objavio veliki broj pjesama u poznatim jugoslovenskim književnim časopisima, kao i zbirku pripovijedaka “Seljaci” ( 1939.). Bio je pripadnik antifašističkog pokreta, odveden je u Lepoglavu i strijeljan 1945. godine, na samom kraju rata. Nakon njegove smrti objavljene su mu još tri zbirke pripovijedaka.

    Najistaknutiji pjesnik rođen u Bijeljini bio je, bez sumnje, Salih Alić. Rođen je 1906. godine, i živio je u svom rodnom gradu do početka Drugog svjetskog rata, a tada se preselio u Zagreb. Štampao je više zbirki pjesama, koje se nalaze u svim relevantnim antologijama na području bivše Jugoslavije.

Mustafa Grabčanović je 1938. godine štampao zbirku pjesama “Bosna”. U to vijeme važio je za jednog od najboljih socijalnih pjesnika u BiH. Drugu knjigu pjesama “Krajolici moje Semberije” objavio je 1984. godine u Umagu. Njegovi istorijski radovi, skupljeni u knjizi “Bijeljina i Bijeljinci”, u izdanju BZK “Preporod”, ostaju kamen-međaš pisane istorije ovoga kraja.

Slavko Mićanović, rođen 1941. godine u Bijeljini, završio je Filozofski fakultet u Beogradu. Bio je profesor Gimnazije, istaknuti antifašista,  borac i organizator ustanka, a kasnije državnik i rukovodilac.  Napisao knjige “ S Majevice i Semberije” (1947/48. godine), “Zavjerenici”( 1950), “U procjepu” (1954), “Sarajevski atentat” (1965), “Nasradin u Carigradu” (1971) i “Kazivanja Hercega Stjepana” (1975).

Svojim književnim djelom, prije svega memoarskom literaturom,  istakao se i veliki revolucionar i državnik Rodoljub Čolaković Roćko. Jedan od predratnih lidera komunističkog pokreta, španski borac, narodni heroj i državnik, objavio je veliki broj knjiga i prevoda, od kojih su najznačajnije : “Španija u plamenu” (1937), “Kuća oplakana” (1941), “Zapisi iz oslobodilačkog rata” ( pet knjiga, 1946-55), “Susreti i sećanja” ( 1959), “Kazivanje o jednom pokolenju” ( 3 knjige, 1964-72), “Utisci iz Indije”, a nedavno je izašla i prva ( od planiranih 18) knjiga njegovih Dnevnika.

………………………….

 

Među piscima novijeg doba možemo za sad izdvojiti nekoliko njih.

Bijeljinac Jusuf Begić  ( rođen 1944) veći dio života  proveo je u Tuzli, a radio je u Narodnoj biblioteci u Lukavcu. Objavio je knjige pjesama “Neprijateljstva s vremenom”, “Ljudima i pticama” , “Čovjek koji je bio umro”, “Ulazak u gradove”, i više od deset izdanja “ Poeme o Bosni”, kao i nekoliko zajedničkih zbirki poezije. Umro je u Tuzli 2000. godine.

Jusuf Trbić  je do sada objavio deset knjiga : “Gluho doba”, “Majstori mraka” prvi i drugi dio, “Legenda o Bijeloj džamiji”, “Istine i laži”, “Dnevnik posrtanja”, antologiju pjesnika Bošnjaka Bijeljine i Janje “ Semberija u stihu i srcu”  i tri knjige pjesama “Mrakom počinje dan”, “ Grad ni na nebu ni na zemlji” i “Tamni gosti, a bio je i urednik izdanja bijeljinskog “Preporoda”.

Asim Osmanbašić je hroničar Janje i najzaslužniji za očuvanje istorijskog i kulturnog pamćenja Janjaraca. Objavio je pjesničku knjigu “Janja – dragulj s Drine”, monografiju Janje “Riječ i slika”, i knjige “Povratak u Janju”, “Porodice u Janji” prvi i drugi dio i “Janja – fotomonografija”. Knjigu  “Janja i Janjarci kroz istoriju” objavio je i dr Mahmud Nurkić, poznati ljekar.

Bijeljinac Osman Arnautović, koji danas živi u Belgiji, autor je više romana i knjiga pripovijedaka, dvije antologije i brojnih prevoda savremenih stvaralaca francuskog jezika. Napisao je jednu zbirku priča “Tmina svjetlosti” ( 2004), prevedenu na francuski jezik, i romane : “Katil” (2002), “Kamen na duši” (2003), “Srebrenica city” (2007), “Ukleta čaršija” (2008), “Dosije Pataren” (2009), “Skalpel” (2011), “Kama i Sutra” ( 2013), “Justinina tajna” (2014).

Nizama Granov Čaušević, rođena Janjarka, objavila je u Švedskoj tri romana. Pvi od njih, “Hotel Tri krune” (Hotell Tre Kronor”) napisala je na švedskom jeziku i sama ga prevela na bosanski. Nakon toga objavila je i romane “”Umihana” i “Miraz”.

Zijad Sarajlić, rođen u Janji, objavio je samo jednu knjigu pjesama, “Kajzerov park”, ali tako vrijednu, da su mu pjesme ušle u antologije bosanskohercegovačke poezije.

Publicista i pisac Lazar Manojlović, zbog svog beskopromisnog stava i istinoljubivosti ostaće zauvijek zapamćen među Bijeljincima, a posebno njegove knjige “Zapisi iz vremena zla” i “Knjiga tuge i opomene”.

Pjesničke knjige Darka Miloševića, Drage Kuđića, Jeline Đurković, proza Borislava Gavrića ( posebno roman “ Na carskoj cesti), Ljiljana Lukić i drugi, obilježavaju današnje vrijeme u Bijeljini. Posebno se ističe novinar i pisac Tihomir Nestorović, koji je ostavio  duboki trag u književnom stvaralaštvu Semberije. Pored knjiga reportaža i priča, njegovi romani su najznačajnija književna ostvarenja danas u ovom dijelu BiH. Objavio je do sad 15 knjiga, među njima i romane “Miona Bročanska”, “Dvije dodole”, “Jana”, “Teodor” i “Ilinčići”.

Današnje vrijeme nije naklonjeno piscima i knjigama, pa je krajnje neizvjesno kako će semberska književna mapa izgledati za dvije ili tri decenije.

Ali, zar je nekad bilo bolje?